vol. 4 2/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
100
artykuł
\
article
radioterapia
\
radiotherapy
Standardowe techniki konformalne cechują się prostymi, nie-
zmodulowanymi profilami wiązek. W przypadku pól otwartych
wartość dawki na danej głębokości jest stała w obszarze tera-
peutycznym. W przypadku zastosowania modyfikatora wiązki
w postaci klina, dawka nie jest jednorodna w całym polu lecze-
nia, ale jej zmiana ma prosty charakter. Gradient dawki ma prze-
bieg odpowiadający wartości łamiącej klina. Weryfikacja dawki
w jednym punkcie jest więc miarodajna dla całego pola leczenia,
ze względu na znajomość przebiegu profilu pola. Obliczenia
czasu napromieniania mogą więc być skontrolowane przez inny
niezależny program. Realizacja planu jest zwykle zweryfikowana
metodą dozymetrii
in vivo
.
Profile wiązek w technikach dynamicznych z modulacją inten-
sywności wiązki są w zaplanowany sposób zmienione. Gradient
dawki nie jest prosty. W związku z tym sprawdzenie obliczeń i re-
alizacji technik jest bardziej złożone. Różnice pomiędzy prostym
profilem wiązki terapeutycznej w standardowych technikach
konformalnych i zmodulowanym profilem wiązki w technice dy-
namicznej zaprezentowano na rysunku 2.
Rys. 2
Ilustracja profilu jednorodnej wiązki statycznej i zmodulowanej wiązki
dynamicznej
A. w dwóch wymiarach
B. w wybranej osi. Wartości dawki w punktach 1, 2, 3 są równe dla wiązki statycznej
i różne dla wiązki zmodulowanej
Złożoność procedur weryfikacji planów leczenia jest wprost
proporcjonalna do stopnia skomplikowania zastosowanej
techniki.
Sprawdzenie procesu planowania
i parametrów planu
Kontrola jakości jest pojęciem szerszym. Obejmuje również
sprawdzenie dokumentacji, zgodności uzyskanych rozkładów
dawek z zaleceniami międzynarodowymi i przyjętymi proto-
kołami, a na aparacie terapeutycznym wykonanie codziennych
i okresowych testów. W artykule skupiono się na weryfikacji ob-
liczeń i dozymetrii.
Jeszcze na etapie sprawdzania dokumentacji planu leczenia
wskazaną czynnością jest sprawdzenie, czy obliczenia zostały
wykonane z użyciem aktualnej, zweryfikowanej i dopuszczonej
do użytku wersji algorytmu obliczeniowego. Standardem jest
również uwzględnianie niejednorodności tkankowej, dlatego
skontrolowanie, czy w planie uwzględniono poprawki na niejed-
norodności i czy plan oparto na odpowiedniej krzywej kalibra-
cyjnej tomografu komputerowego. Istotnym punktem kontroli
jest również zweryfikowanie, czy obszar obliczeniowy obejmuje
ciało pacjenta, użyte do jego unieruchomienia elementy stabi-
lizujące, stół terapeutyczny. Pominięcie tych elementów może
spowodować niedokładności w obliczeniach. Współcześnie
w wielu lokalizacjach guza wykonuje się do planowania fuzję ob-
razów TK – CT (
Computer Tomography
), MR (
Magnetic Resonace
)
i PET (
Positron Emission Tomography
). Konturowanie na bazie kil-
ku badań obrazowych pozwala na wyższą precyzję zdefiniowa-
nia guza i struktur krytycznych, ale każdy błąd w fuzji obrazów
może być źródłem błędu już podczas pierwszego etapu kompu-
terowego planowania. Wybór sposobu normalizacji jest kluczo-
wy w uzyskaniu poprawnego rozkładu dawki. Dlatego graficz-
ny przegląd planu, ze sprawdzeniem na obrazach BEV (
beam’s
eye view
) położenia punktu normalizacji oraz zweryfikowanie
wartości normalizacji albo opcji normalizacji na wydrukach lub
w oprogramowaniu jest również istotne. W oprogramowaniu
zwykle istnieje kilka możliwych metod normalizacji: do punktu,
do wybranej wartości procentowej, na izodozie itp. Częścią nor-
malizacji jest również wybór izodozy referencyjnej. Każdy z tych
sposobówmoże być potencjalnym źródłembłędu. Zweryfikowa-
nie podstawowych parametrów planu leczenia jest pierwszym
krokiem i wstępem do weryfikacji poprawności obliczeń oraz do
pomiarów. Ten rodzaj weryfikacji powinien być przeprowadzony
dla wszystkich typów planów, standardowych i dynamicznych.
Weryfikacja standardowych
planów konformalnych
Wweryfikacji klasycznych, statycznych planów wyznaczono stan-
dardy wiele lat temu. Na etapie obliczeń stosuje się przeliczenie
czasu napromieniania innym, niezależnym programem, a na eta-
pie realizacji planu wykonuje się dozymetrię
in vivo
[11, 12].
Sprawdzenie czasu napromieniania
Najczęściej drugie oprogramowanie, przy pomocy którego moż-
na dokonać obliczeń czasu napromieniania, działa dla uprosz-
czonych warunków, tj. kiedy gęstość ośrodka jest jednorodna,
wejście wiązki terapeutycznej prostopadłe do powierzchni
napromienianego obszaru, a sama wiązka ma symetryczne wy-
miary. Wyliczenia czasu napromieniania są zbliżone do wyliczeń
