Inżynier i Fizyk Medyczny 2/2015 vol. 4
101
artykuł
/
article
radioterapia
/
radiotherapy
sprawdzanego planu, jeśli w tym planie warunki napromieniania
są podobne do uproszczonych. Kiedy jednak wymienione para-
metry odbiegają od standardowych, drugie oprogramowanie
nie odwzorowuje dobrze takich warunków napromieniania.
Należy się wtedy spodziewać większych rozbieżności w wyli-
czonych czasach napromieniania, wyrażonych w liczbie jedno-
stek monitorowych (JM). Sprawdzanie liczby JM jest najprost-
szą z możliwych metod weryfikacji. Ilustrację możliwych różnic
w geometrii przyjętej do obliczeń w oprogramowaniu spraw-
dzanym i sprawdzającym przedstawiono na rysunku 3.
Rys. 3
Przykład różnic w geometrii obszaru napromienianego w systemie planowa-
nia leczenia i geometrii przyjętej do wyliczeń czasu napromieniania w programie
sprawdzającym.
A. Widok przekroju poprzecznego badania TK na wysokości pól tangencjalnych i pól
nadobojczykowych. Widoczna krzywizna ciała pacjenta (kolor żółty), ukośne wejście
wiązek, tkanki o różnej gęstości.
B. Widok przekroju poprzecznego fantomu o jednorodnej gęstości. Widoczne pro-
stopadłe ułożenie osi wiązki do powierzchni fantomu. Przebieg izodoz prostopadle
do osi wiązki.
Drugie możliwe podejście wykorzystuje równoległy zaawan-
sowany program obliczeniowy pozwalający uwzględnić złożo-
ność warunków napromieniania.
Sprawdzenie rozkładu dawki
Idealną sytuacją byłoby dysponowanie drugim systemem pla-
nowania, który w wiarygodny sposób obliczałby rozkłady dawek
i czas napromieniania we wszystkich sytuacjach klinicznych [13].
W codziennym użytku są programy niekomercyjne, tworzone
przez fizyków, obliczające dawkę w jednym punkcie (weryfikacja
1D). Jest to najprostsza metoda weryfikacji obliczeń dawki.
Coraz częściej obok rutynowo wykorzystywanych do obliczeń
najnowocześniejszych systemów planowania z najdokładniej-
szymi algorytmami obliczeniowymi wykorzystuje się również
inne oprogramowania do kontrolnych trójwymiarowych obli-
czeń rozkładów dawki 3D. Obok weryfikacji czasu napromienia-
nia dokonuje się weryfikacji wartości dozymetrycznych w posta-
ci dawek minimalnych, maksymalnych, średnich oraz inspekcji
przebiegu izodoz na przekrojach TK.
Dozymetria
in vivo
W trakcie leczenia stosuje się pomiar dawki wwybranym punkcie
na ciele pacjenta, czyli dozymetrię
in vivo
[12, 14]. Na podstawie
dawki zmierzonej na skórze wylicza się dawkę w ciele pacjenta
na głębokości referencyjnej. Jest to głębokość występowania
dawki maksymalnej, zależna od zastosowanego rodzaju i energii
promieniowania. Dawka ta jest porównana z dawką odczytaną
z systemu planowania leczenia. Ilustracja ustawienia punktu
pomiarowego i punktu odczytu dawki w systemie planowania
leczenia jest przedstawiona na rysunku 4.
Rys. 4
Etapy dozymetrii in vivo
Po lewej: zdjęcie pacjenta w pozycji terapeutycznej w masce
termoplastycznej z zaznaczonymi granicami pola leczenia i li-
niami izocentrum. Strzałką zaznaczono umiejscowienie punktu
pomiarowego.
W środku: przekrój poprzeczny z przebiegiem izodoz. Na czer-
wono na głębokości 1,5 cm zaznaczono punkt odczytu dawki do
porównania z wartością pomiarową. Strzałką zaznaczono punkt
odpowiadający punktowi pomiarowemu na ciele pacjenta.
Po prawej: cyfrowo zrekonstruowany obraz ze skanów TK
(DRR – ang.
Digitally Reconstructed Radiograph
) z granicami pola
i osiami wiązki. Strzałką zaznaczono punkt odpowiadający punk-
towi pomiarowemu na ciele pacjenta.
Różnice pomiędzy dawką zmierzoną i obliczoną oceniane są dla
każdego pola, dla którego można dokonać pomiaru. Wyniki dozy-
metrii można dodatkowo interpretować, uwzględniając wagi wią-
zek. Definiują one udział danej wiązki w dawce frakcyjnej, a zatem
i rolę różnic powstałych z porównania. Należy pamiętać również,
że uzyskiwane dawki pomiarowe dozymetrii
in vivo
nie uwzględ-
niają niejednorodności ośrodka, krzywizn, układów wielolistko-
wych itd. Stanowi więc to pewne uproszczenie rzeczywistych
warunków napromieniania i prowadzi do powstania niepewności
w wyznaczonej dawce. Jednak należy wspomnieć, że pomiar wy-
konany jest w czasie sesji terapeutycznej. Jest to niewątpliwie
zaletą tej metody i wyróżnia ją wśród innych.
Weryfikacja planów dynamicznych
W praktyce stosowanych jest wiele różnych metod weryfikacji
planów dynamicznych. Zwykle łączy się kilka metod i procedur
