Inżynier i Fizyk Medyczny 3/2016 vol. 5
149
artykuł
/
article
radioterapia
/
radiotherapy
WPROWADZENIE
Wśród wielu powszechnie znanych dziedzin medycznych radiote-
rapia jest dyscypliną stosunkowo młodą. Odkrycie przez Wilhelma
Roentgena tajemniczego promieniowania X, rozpoznanie promie-
niotwórczości przez Henryka Becquerela, odkrycie polonu i radu –
dwóch pierwiastków radioaktywnych przez Marię i Piotra Curie oraz
scharakteryzowanie trzech składowych promieniotwórczości: alfa,
beta, gamma przez Ernesta Rutherforda dały podwaliny pod współ-
czesną radioterapię, comiałomiejscemniej więcej 100 lat temu. Dru-
ga połowa XX wieku przyniosła ogromny rozwój radioterapii. Skon-
struowano urządzenia terapeutyczne, aparaty do telegammaterapii
Co60 oraz przyspieszacze liniowe. Wynalezienie tomografu kompu-
terowego, wdrożenie komputerowych technik planowania leczenia
oraz opracowanie wielu metod kontroli realizacji leczenia umożliwi-
ło prowadzenie bardzo precyzyjnej i bezpiecznej radioterapii.
Dokładnoś , z jaką potrafimy dziś napromienia zmianę nowo-
tworową, nie byłaby możliwa bez zastosowania najnowocześniej-
szych systemów kontroli przygotowania i realizacji radioterapii.
Niedostateczna starannoś przeprowadzania procesu napromie-
nianiamoże prowadzi dopodwyższenia dawki pochłoniętej woto-
czeniu zmiany nowotworowej, prowadząc do upośledzenia funkcji
narządów znajdujących się w tym obszarze. Dlatego bardzo istot-
nym elementem zapewniającym bezpieczeństwo realizacji lecze-
nia jest weryfikacja geometrii ułożenia chorego [1]. Polega ona
na porównaniu obrazów reprezentujących pola terapeutyczne
i zdję wykonanych w trakcie napromieniania pacjenta. Porówny-
wane są płaskie obrazy, tzw. rekonstrukcje radiograficzne z ob-
razami zarejestrowanymi z użyciem elektronicznych detektorów
promieniowania dla pacjenta ułożonego w pozycji terapeutycznej
[2]. Kontrola ułożenia może by również wykonywana z użyciem
obrazów przestrzennych. W tym ostatnim przypadku porówny-
wane są obrazy tomograficzne zgromadzone w czasie przygoto-
wania do planowania leczenia i obrazy tomograficzne uzyskane
na urządzeniu terapeutycznym wykorzystującym kilowoltowe
lub megawoltowe wiązki stożkowe [3]. Jeszcze inne rozwiązanie
polega na zainstalowaniu jezdnego tomografu w pomieszczeniu
terapeutycznym, co umożliwia wykonanie tomografii u pacjenta
w pozycji terapeutycznej [4]. Niestety realizacja każdej z tych pro-
cedur prowadzi do dodatkowej ekspozycji pacjenta na promienio-
wanie jonizujące. Tymczasem zgromadzona wiedza na temat wpły-
wu promieniowania jonizującego na organizmy żywe nieustannie
stawia pytanie o zasadnoś narażania pacjenta na dodatkową
porcję promieniowania jonizującego [5]. Wiadomo, że nie jest moż-
liwe skuteczne przeprowadzenie radioterapii bez spowodowania
uszkodzeń popromiennych, kategoryzowanych jako skutki deter-
ministyczne. Równocześnie podnoszone są zastrzeżenia co do za-
sadności eksponowania pacjenta na niewielkie, dodatkowe dawki,
podawane w duży obszar tkanek, co prowadzi do zwiększenia ry-
zyka wystąpienia skutków stochastycznych. Skutki stochastyczne
wodróżnieniu od deterministycznych nie posiadają tzw. dawki pro-
gowej. Dla małych dawek przyjmuje się, że prawdopodobieństwo
wystąpienia efektu kategoryzowanego jako stochastyczny narasta
liniowo wraz ze wzrostem dawki [6, 7]. Ekspozycja na promienio-
wanie jonizujące może prowadzi do powstania nowotworu wiele
lat po zakończeniu radioterapii [8]. Coraz lepsze wyniki leczenia pa-
cjentówonkologicznychwskazują na koniecznoś minimalizowania
ryzyka indukcji wtórnych nowotworów. Jakkolwiek zdaniem au-
torów wykonywanie kontroli ułożenia pacjenta z zastosowaniem
promieniowania jonizującego jest niezbędnewnowoczesnej radio-
terapii, to jednak wiedza na temat dawek, jakie otrzymują pacjenci,
u którychwykonywane są kontrole ułożenia, wydaje się by istotna.
Zasadniczym celem niniejszej pracy było określenie dawek pro-
mieniowania jonizującego, jakieotrzymują pacjenci poddani radiote-
rapii wiązkami zewnętrznymi pochodzącymi od przeprowadzanych
procedur kontrolujących poprawnoś geometrii napromieniania.
Schematy kontroli portalowej
stosowane w ŚCO
W ŚCO (Świętokrzyskim Centrum Onkologii) kontrola ułożenia
pacjentów jest wykonywana zgodnie ze zmodyfikowaną proce-
durą bez poziomu reagowania –
No Action Level
[9]. Wdrożona
metoda ma na celu zmniejszenie błędów systematycznych uło-
żenia pacjenta. Polega ona na oszacowaniu wartości błędu sys-
tematycznego na podstawie wyników kontroli ułożenia pacjenta
wykonanych w trzech pierwszych sesjach terapeutycznych. Przed
Radioterapia – ochrona przed
promieniowaniem
Piotr Mendak
1
, Paweł Kukołowicz
2
1
Zakład Fizyki Medycznej, Świętokrzyskie Centrum Onkologii, ul. Artwińskiego 3, 25-734 Kielce, tel. +48 41 36 74 328, e-mail:
2
Zakład Fizyki Medycznej, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, ul Roentgena 5, 02-781 Warszawa
