vol. 5 3/2016 Inżynier i Fizyk Medyczny
150
artykuł
\
article
radioterapia
\
radiotherapy
czwartą sesją napromieniania fizycy medyczni obliczają wartoś
średnią popełnionego błędu (wartoś średnia różnic pomiędzy
aktualnymułożeniem i zaplanowanym) dla każdego kierunku. Wy-
znaczone wartości dla każdego z trzech prostopadłych kierunków
służą w następnych seansach radioterapii do korekty położenia
stołu terapeutycznego. Dodatkowo kontrolę ułożenia pacjen-
ta wykonuje się w ósmej sesji leczenia. Jej głównym celem jest
upewnienie się, czy wyznaczona wartoś błędu systematycznego
zastosowana do skorygowania położenia stołu przyniosła oczeki-
waną poprawę dokładności ułożenia. Jeśli wynik tej dodatkowej
kontroli znacząco odbiega od przyjętego poziomu reagowania,
wówczas wykonywane są kolejne kontrole ułożenia.
Sposób przeprowadzenia kontroli ułożenia jest zależny od
techniki napromieniania. U wszystkich pacjentów przeprowa-
dzana jest kontrola ułożenia przy pomocy zdję portalowych.
W technikach konformalnych zdjęcia są wykonywane z pól tera-
peutycznych, pomiędzy którymi kąt jest zbliżony do 90
o
. Pacjen-
tom leczonym techniką IMRT wykonywane są zdjęcia ortogonal-
ne dla tak zwanych pól referencyjnych. Pola referencyjne to pola
kwadratowe o boku 10 cm lub 15 cm, kierowane z kąta 0
o
i 90
o
albo 270
o
. U części pacjentów, u których stosowana jest tech-
nika tomografii komputerowej megawoltową wiązką stożkową
MVCBCT (
Megavoltage Cone Beam CT
), kontrola portalowa od-
bywa się tylko pierwszego dnia napromieniania. Wykonywane
są zdjęcia dla wszystkich pól przewidzianych w planie leczenia.
Opisane wyżej schematy są przyjętymi w Świętokrzyskim
Centrum Onkologii standardami. Jednakże w przypadku wąt-
pliwości co do prawidłowego ułożenia pacjenta na stole tera-
peutycznym, na zlecenie lekarza prowadzącego wykonywane są
dodatkowe procedury kontrolne.
MATERIAŁ I METODY
Materiał kliniczny
Dawki, jakie pacjenci otrzymują od procedur sprawdzających,
oszacowano na podstawie analizy danych dla sześ dziesięciu
pacjentów poddanych radioterapii w Świętokrzyskim Centrum
Onkologii w okresie od stycznia do końca września 2013 roku.
Dobrano takie grupy pacjentów, u których stosowano wszyst-
kie wymienione metody kontroli ułożenia. Szczegółowe dane na
temat wykonywanych procedur zaczerpnięto z systemu zarzą-
dzania radioterapią MOSAIQ firmy Elekta. Spośród wszystkich
pacjentów napromienianych w okresie od stycznia do września
2013 roku wybrano pacjentów leczonych radykalnie. Zrezygno-
wano z analizy danych dla tych pacjentów, którzy nie ukończyli
leczenia bądź sporządzone plany leczenia były niestandardowe,
co utrudniało obliczenie dawek od procedur weryfikacyjnych
w przyjęty sposób (sposób obliczania dawek jest przedsta-
wiony w dalszej części pracy). Spośród pozostałych pacjentów
wybrano tych, którzy byli napromieniani w rejonie głowy i szyi
oraz z powodu nowotworu sutka, a także w rejonie miednicy.
Następnie w każdej grupie wylosowano 20 osób. Posłużono się
narzędziem dostępnym w Internecie na stronie
Z systemu MOSAIQ wynotowano wszystkie interesujące dane
na temat przeprowadzonych procedur kontrolnych.
•
Pacjenci napromieniani na okolicę głowy i szyi.
Ogromna
większoś była leczona technikami IMRT. W tej grupie były
osoby z nowotworami krtani, nosogardła i gardła środko-
wego. U 19 pacjentów napromieniano zmianę pierwotną
i regionalne węzły chłonne. U jednego pacjenta, ze względu
na niski stopień zaawansowania, napromieniana była tylko
puszka krtani. Zastosowanymi procedurami sprawdzający-
mi były: MVCBCT oraz zdjęcia ortogonalne. Całkowita daw-
ka terapeutyczna podana ze wszystkich etapów leczenia
zawierała się w przedziale od 53,3 do 70,9 Gy.
•
Pacjentki napromieniane na okolicę sutka.
W tej grupie stosowa-
no konwencjonalne techniki trójwymiarowe oraz u niektórych
pacjentów techniki IMRT. Zastosowane procedury sprawdzają-
ce to zdjęcia portalowe – zarówno klasyczne, jak i ortogonalne.
Terapeutyczna dawka całkowita podana zewszystkich etapów
leczenia zawierała się w przedziale od 45,2 do 56,5 Gy.
•
Pacjentki napromieniane na okolicę miednicy.
Pacjentki były
napromieniane z powodu nowotworów szyjki i trzonu ma-
cicy. Zastosowane procedury sprawdzające to MVCBCT
oraz klasyczne zdjęcia portalowe. Całkowita dawka tera-
peutyczna podana ze wszystkich etapów leczenia zawierała
się w przedziale od 46,0 do 56,5 Gy. Większoś z nich była
leczona technikami konformalnymi, głównie techniką box.
Metody wyznaczania dawek podawanych
z poszczególnych metod kontroli ułożenia
W celu obliczenia dawki, jaką otrzymał pacjent od procedur spraw-
dzających, dla każdego pacjenta w systemie planowania leczenia
Pinnacle tworzono dodatkowy plan leczenia, w którego skład
wchodziły wszystkie wiązki terapeutyczne oraz wiązki użyte do
kontroli. Dla tak utworzonegoplanu leczeniawykonywanooblicze-
nia rozkładu dawki, zachowując dla każdej wiązki sumaryczną liczbę
MU podaną z każdego pola w trakcie całego leczenia. Różnica po-
między dawką całkowitą w wybranych punktach obszarów anato-
micznych, jaką otrzymał pacjent od dodatkowego planu leczenia
i planu leczenia użytego do terapii, określa dawkę, jaką otrzymał on
wwyniku zastosowanych procedur sprawdzających.
Płaskie zdjęcia portalowe były realizowane z użyciem wią-
zek terapeutycznych lub wiązek referencyjnych. W obydwu
przypadkach eksponowano pacjenta z zastosowaniem wiązek
o energii 6 MV (efektywny potencjał przyspieszający), podając
od 1 do 3 MU. W przypadku zdję referencyjnych stosowano
dwa pola prostopadłe, jedno z kąta 0
o
, a drugie z kąta 90
o
albo
270
o
. W zależności od wielkości napromienianego obszaru były
to pola kwadratowe o boku 10 cm albo 15 cm.
W technice MVCBCT obraz tomograficzny jest uzyskiwany po-
przez zastosowanie wiązki o energii 6 V o wymiarach 27,4 cm x 27,4
cm. Zakres ruchu głowicy to 205°, począwszy od pozycji 265° do
pozycji 110°. Liczba jednostekmonitorowych podawanychw trakcie
