Wstęp
W przygotowywanej nowej wersji załącznika do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznych, w części opisującej testy eksploatacyjne akceleratora proponowana jest istotna zmiana testu, którego celem jest kontrola stałości profili wiązek fotonowych. Test ten w nowej wersji uzyskał brzmienie: Stałość profili wiązek promieniowania Dla wiązek wysokoenergetycznego promieniowania X przeprowadzić alternatywnie test (a) lub (b). Test należy przeprowadzić dla pola o wymiarze co najmniej 30 x 30. (a) Punktowe różnice między aktualnymi profilami mierzonymi wzdłuż osi głównych a profilami referencyjnymi (zmierzonymi w trakcie pomiarów do systemu planowania leczenia) w obszarze płaskości nie mogą przekraczać 2%. (b) Jednorodność wiązek wysokoenergetycznego promieniowania X nie może być wyższa niż 7%. Płaskość profilu stanowiła istotny wymóg, jaki stawiany był wiązce w radioterapii konformalnej. Dążyliśmy wówczas do minimalizowania różnic pomiędzy maksymalną a minimalną wartością dawki w obszarze płaskości. Stąd stosowany był powszechnie test badający jednorodność wiązki, który miał za zadanie utrzymywać tę różnicę na akceptowalnym poziomie. W radioterapii IMRT płaskość nie jest już tak istotna. Zarówno w radioterapii IMRT, jak i konformalnej zasadnicze znaczenie ma jednak utrzymanie stabilności kształtu profili wiązki. Chodzi tu przede wszystkim o to, by stan akceleratora zarejestrowany podczas testów odbiorczych i zbierania danych wejściowych do systemu planowania leczenia, którego odzwierciedleniem są charakterystyki rozkładu dawki, był stabilnie utrzymywany w kolejnych latach realizacji radioterapii na tym akceleratorze. Poniżej pokażemy, że oparcie testów eksploatacji na analizie dotychczas stosowanych parametrów jakości i jednorodności wiązki nie gwarantują zadowalającej stabilności profilu wiązki. Na rysunku 1 przedstawiono porównanie profili zmierzonych w odstępie 2 lat dla wiązki X 15 MV na tym samym akceleratorze Synergy. Obydwa profile mają identyczne wartości symetrii (100,5%) i płaskości (104,6%). Zostały także zaaprobowane do użytku klinicznego zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi testów eksploatacyjnych akceleratora. Jednocześnie widać istotne różnice w kształcie obu profili. W bocznych częściach różnice dawek przekraczają 5%. Jest to ekstremalna różnica, jaka została zarejestrowana w ciągu 3 lat przeprowadzania testów eksploatacyjnych na tym akceleratorze. Z klinicznego punktu widzenia, gdyby tak duża różnica wystąpiła między profilem referencyjnym a profilem bieżącym mierzonym na danym akceleratorze byłaby to sytuacja trudna do zaakceptowania. Zarazem, jak widać, poprzestanie na teście stabilności energii (TPR20,10) i teście jednorodności (< 106%) nie chroni nas przed wystąpieniem takiej sytuacji (obydwa te kryteria były spełnione dla przedstawionych profili). Proponowany w teście (a) poziom, na jakim chcemy utrzymać zgodność aktualnie mierzonych profili w myśl punktu (a) proponowanego testu zalecana jest regulacja wiązki. Regulacja ta polega na niewielkich zmianach energii wiązki.
Czytaj całość: Inżynier i Fizyk Medyczny 4(1), 2015
Ryszard Dąbrowski
Zakład Fizyki Medycznej, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie, ul. Wawelska 15, 02-034 Warszawa, tel. +48 22 570 91 04, e-mail r.dabrowski@zfm.coi.pl