vol. 3 2/2014 Inżynier i Fizyk Medyczny
114
radioterapia
\
radiotherapy
artykuł naukowy
\
scientific paper
Dodatkowym problemem napromieniania osób
otyłych jest zmiana wymiarów pacjenta wzdłuż osi
długiej ciała (np. fałdy brzuszne), wpływająca na
rozkład dawki z powodu zmiany głębokości obszaru
zainteresowania. Generuje to kolejny powód zwięk-
szenia niejednorodności rozkładu dawki w obszarze
PTV. Napromienianie otyłych pacjentów wiąże się
z dwoma podstawowymi problemami: podaniem
zaplanowanej dawki na obszar zmieniony chorobo-
wo oraz osiągnięcie w tym obszarze maksymalnie
jednorodnego rozkładu dawki. Niejednokrotnie
mimo zastosowania omówionych wyżej metod nie
udaje się osiągnąć oczekiwanego rezultatu. U oty-
łych pacjentów obszary wysokiej dawki są zazwyczaj
większe i konieczny może być kompromis pomiędzy
podaniem oczekiwanej dawki a dawkami zdepono-
wanymi w narządach krytycznych.
Trudności w realizacji radioterapii
osób otyłych – aspekty kliniczne
Powszechnie stosowana radioterapia trwa około 6-8 tygodni. Pa-
cjent otrzymuje wysoką dawkę całkowitą, ale podawaną poprzez
niskie dawki frakcyjne raz lub 2 razy dziennie przez 5 dni w tygo-
dniu. Działanie promieniowania nie ogranicza się tylko do same-
go guza nowotworowego, ale obejmuje także otaczające tkanki
zdrowe, wywołując różne objawy kliniczne w postaci odczynów
popromiennych. Objawy te są spowodowane śmiercią komórki
lub procesami gojenia zaczynającymi się w obrębie napromienia-
nych tkanek, a skutki napromieniania mogą utrzymywać się kilka
tygodni, miesięcy lub nawet lat po zakończeniu leczenia [2].
Precyzyjne zaplanowanie i przeprowadzenie leczenia ma
zasadnicze znaczenie dla jego skuteczności i ryzyka odczynów
popromiennych. Oprócz doboru dawki całkowitej leczenia i spo-
sobu frakcjonowania leczenia, należy dokładnie określić rozle-
głość choroby i obszar, który zostanie objęty napromienianiem
[7]. Do głównych przyczyn niepowodze-
nia radioterapii należą: brak możliwości
podania wystarczająco wysokiej dawki
całkowitej ze względu na ograniczoną
tolerancję tkanek prawidłowych (lub
otyłość uniemożliwiającą podanie od-
powiedniej dawki na odpowiedniej
głębokości w ciele pacjenta), zdolność
komórek nowotworowych do napra-
wy uszkodzeń powstałych w wyniku
promieniowania, upośledzenie układu
odpornościowego, zaburzenia metabo-
liczne i choroby współistniejące, w tym
otyłość, niska promieniowrażliwość
nowotworu oraz zły dobór techniki le-
czenia, dawki całkowitej czy sposobu
frakcjonowania.
zastosowanie filtrów klinowych, zwanych klinami, które odpo-
wiednio modyfikują rozkład dawki [13]. U pacjentek z wysokim
BMI często należy zastosować mocniejsze kliny (o większym
kącie nachylenia), co wydłuża czas trwania pojedynczej frakcji.
Wraz ze wzrostem BMI zmieniają się nie tylko wymiary pa-
cjentki z uwagi na przyrost tkanki tłuszczowej, ale również
rozmiary narządów wewnętrznych. Przykładowa objętość PTV
dla pacjentki o wysokim BMI wynosi 1879,7 cm
3
, a dla pacjentki
o BMI z zakresu mieszczącego się w przedziale 22,5-25 ­kg/­m
2
– 1418,7cm
3
. Jednocześnie wzrastają również wymiary pól te-
rapeutycznych (Fot. 5).
Niestety nie zawsze zastosowanie klinów pozwala osią-
gnąć żądany rozkład dawki. Stosuje się wtedy dodatkowe pola
o znacznie mniejszym udziale procentowym i zmodyfikowanym
rozmiarze, tak aby obejmowały obszar zbyt niskiej dawki, a chro-
niły („wysłaniały”) obszar wysokiej dawki. Zabieg ten pozwala
na objęcie określoną dawką całego obszaru napromieniania,
zmniejszenie obszarów „zimnych” bez zwiększania obszarów
wysokich dawek (Fot. 6).
Fot. 5
Przykładowe porównanie pól terapeutycznych pacjentek z prawidłowym BMI i z otyłością
Fot. 4
Obszary wysokiej dawki – lokalizacja maksimum punktowego
1...,54,55,56,57,58,59,60,61,62,63 65,66,67,68