vol. 5 5/2016 Inżynier i Fizyk Medyczny
238
radiologia
\
radiology
artykuł naukowy
\
scientific paper
Wprowadzenie
W Polsce testy kontroli fizycznych parametrów ekspozycyjnych
aparatury rentgenowskiej są obowiązkiem regulowanym praw-
nie. Ustalone w prawodawstwie są szczegóły dotyczące zakresu
wykonywanych testów z uwzględnieniem rodzaju urządzenia ren-
tgenowskiego, ich częstotliwości i parametrów granicznych. Me-
todyka wykonania poszczególnych testów musi zostać zapisana
w procedurze wchodzącej w skład dokumentacji systemu zarzą-
dzania jakością (SZJ) [1, 2]. Integralną częścią procedury są załącz-
niki określające wzory kart kontrolnych do prowadzenia zapisów
wyników wykonanych pomiarów i obliczeń [3]. Zgodnie z zapisami
prawnymi testy podstawowe są wykonywane przez pracowników
jednostki ochrony zdrowia, upoważnionych do obsługi urządzeń
radiologicznych [1]. Przeprowadzenie testu wymaga zgromadze-
nia odpowiednich zasobów. Spójnie z filozofią zarządzania przez
jakość, zasobem są ludzie posiadający odpowiednią wiedzę i umie-
jętności do wykonania i interpretacji testu oraz akcesoria, np. fan-
tomy, a także formularze do dokumentowania wyników [4].
Test geometrii wiązki promieniowania (TGWP) jest podsta-
wowym testem eksploatacyjnym aparatu rentgenowskiego do
radiografii ogólnej. W zakres TGWP wchodzi test zgodności pola
świetlnego z polem wiązki pierwotnej promieniowania (TZ) i test
osiowości (TO). W przeprowadzeniu obu testów można wyróżnić
składową detekcji oraz oceny. Detekcja testu geometrii polega
na wykonaniu zdjęcia RTG fantomu, natomiast ocena obejmuje
ustalenie różnic, dokonanie obliczeń i porównanie z wartością od-
niesienia. Wynikiem testu zgodności jest stwierdzenie, czy pole
świetlne odpowiada polu promieniowania. Zapewnienie wyrów-
nania pomiędzy tymi polami umożliwia technikowi elektroradio-
logii prawidłową kolimację wiązki pierwotnej do obszaru diagno-
stycznego zainteresowania. Natomiast test osiowości
1
pozwala
na dokonanie oceny stopnia odchylenia promienia centralnego
od prostopadłego przebiegu względem detektora obrazu [5].
Pozytywne wyniki testów są potwierdzeniem prawidłowego
funkcjonowania aparatu rentgenowskiego. Informują użytkow-
nika o powtarzalności i stałości systemu. Stanowią gwarancję
otrzymywania obrazów o wysokiej wartości diagnostycznej oraz
zapewnienie bezpieczeństwa radiacyjnego świadczeń zdrowot-
nych realizowanych z użyciem kontrolowanego sprzętu [6, 7].
Celem badania było określenie różnic i trudności w ocenie
testu zgodności pola wiązki pierwotnej z polem świetlnym
w grupie techników elektroradiologii i studentów kierunku
elektroradiologia.
Materiał i metoda
Badaniewykonanometodą sondażu diagnostycznego. Wykorzy-
stano technikę ankiety i analizy wyników oceny testu zgodności
1
W grudniu 2015 roku wraz z nowelizacją przepisów prawnych regu-
lujących nadzór nad aparaturą radiologiczną usunięto zapis dotyczący
konieczności wykonywania TO w radiografii ogólnej analogowej oraz cy-
frowej pośredniej i bezpośredniej [1].
pola wiązki pierwotnej promieniowania z polem świetlnym prze-
prowadzonej przez każdego uczestnika badania.
Badanie przeprowadzono w maju 2015 roku. Uczestniczyło
w nim 4 techników elektroradiologii (TE), pracowników Uni-
wersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku i Wojewódz-
kiego Szpitala Zespolonego im. J. Śniadeckiego w Białymstoku
oraz 4 studentów kierunku elektroradiologia (SE) Uniwersytetu
Medycznego w Białymstoku. W grupie TE doświadczenie w wy-
konywaniu i interpretacji testów podstawowych każdego pra-
cownika ochrony zdrowia wynosiło 7 lat. W grupie SE były tylko
osoby bez doświadczenia, które w toku studiów nie zostały za-
poznane z metodologią wykonywania testów podstawowych.
Każda osoba wypełniła kwestionariusz ankiety i dokonała
analizy 10 radiogramów w technice analogowej testu zgodno-
ści pola świetlnego z polem promieniowania. Kwestionariusz
ankiety składał się z ośmiu stwierdzeń definiujących trudności
w ocenie TGWP. Badani mogli wskazać dowolną liczbę trudności
oraz określić jedną – najsilniejszą. Dodatkowo mogli zdefinio-
wać trudności spoza możliwych wariantów. Analizowane przez
uczestników badania radiogramy stanowią część dokumentacji
kontroli jakości Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Bia-
łymstoku i zostały wykonane w okresie od lutego do paździer-
nika 2012 roku. Testy zgodności przeprowadził oraz oceny doko-
nał fizyk (F) dla aparatu rentgenowskiego MOBILETT HYBRID XP
firmy SIEMENS przy użyciu fantomu ALPHA. Każdy z uczestni-
ków badania zapoznał się z metodologią oceny testu zgodności,
która została opracowana na podstawie materiałów szkolenio-
wych deklarowanych technikom elektroradiologii [8]. Radiogra-
my oceniano przy użyciu negatoskopu NGP®10 Ultra-Viol. Pod-
czas wykonywania oceny zgodności pola wiązki promieniowania
z polem świetlnym uczestnicy nie znali wyników oceny fizyka
oraz nie kontaktowali się ze sobą. Wyniki oceny TGWP każdego
uczestnika badania porównano z wynikiem F (wartość referen-
cyjna) oraz porównano wyniki pomiędzy grupą TE i SE. Do opra-
cowania wyników wykorzystano MS Excel 2007.
Wyniki
W grupie techników elektroradiologii najczęściej wskazywaną
trudnością w ocenie testu zgodności pola wiązki pierwotnej
z polem świetlnymbył „brak możliwości samodzielnego wykona-
nia radiogramu fantomu ALPHA” oraz „dokonanie identyfikacji
granic kolimacji”. W grupie studentów kierunku elektroradiolo-
gia najczęściej wybierano „interpretacja zapisów w metodolo-
gii”. Szczegółowe zestawienie częstości wyboru trudności oceny
TGWP przedstawiono w tabeli 1.
Nikt z ankietowanych nie wybrał odpowiedzi „niedostateczne
oświetlenie powierzchni negatoskopu” i „trudności ze stosowa-
niem linijki do pomiaru”. Także żadna z osób badanych nie zdefi-
niowała przyczyny, poza możliwymi wariantami wymienionymi
w kwestionariuszu ankiety.
W odpowiedzi na pytanie, która trudność była najsilniej-
sza, w grupie techników najczęściej wskazywano odpowiedź:
