Inżynier i Fizyk Medyczny 4/2015 vol. 4
235
radioterapia
/
radiotherapy
artykuł naukowy
/
scientific paper
Aparaty terapeutyczne
Radiochirurgia może być realizowana na różnych
aparatach generujących promieniowanie joni-
zujące, zarówno takich, w których źródłem pro-
mieniowania są izotopy promieniotwórcze (np.
Co-60) oraz akceleratory elektronów, które gene-
rują promieniowanie „X”. Współczesna radiotera-
pia dysponuje aparatami terapeutycznymi, które
dedykowane są do radiochirurgii (np. GammaKnife,
CyberKnife) oraz takimi, które mogą być stosowane
również do leczenia radiochirurgicznego, np. tomo-
terapia czy „tradycyjny” liniowy przyśpieszacz elek-
tronów (Fot. 5) [29].
Historycznie, pierwszym aparatem dedykowa-
nym do radiochirurgii był GammaKnife zainstalo-
wany w Karolinska Institute w Sztokholmie w 1967
roku. Pomysłodawcą tego urządzenia był neurochi-
rurg Lars Leksell. Wykorzystywało ono 201 źródeł
kobaltowych (Co-60), które umieszczono sferycz-
nie (Fot. 6). Jest ono dedykowane wyłącznie do na-
promieniania obszaru głowy. Obecne rozwiązania
techniczne odbiegają od tych z połowy XX wieku,
ale zasada pozostaje taka sama [
].
Współczesne konstrukcje umożliwiają zaprogramo-
wanie ruchu stołu terapeutycznego, co znacznie
zwiększa możliwości terapeutyczne i zaplanowanie
rozkładów dawek. Klasyczne akceleratory biome-
dyczne są również stosowane w technikach radiochirurgicznych.
Na przełomie XX i XXI stulecia wprowadzono do praktyki klinicz-
nej mikrokolimatory wielolistkowe, jako dodatkowy kolimator ak-
celeratora. Szerokość listkówmikrokolimatora jest rzędu 2,5 mm,
A
B
C
D
Fot. 6
Źródła promieniowania (Co-60) umieszczone sferycznie, umożliwiające napromienianie zmiany nowotworowej po-
przez otwory umieszczone w kolimatorach (A) pod różnymi kątami (B), C – [
wiązkami bardzo małymi
o dobrej kolimacji, czyli małym półcieniu wiązki. Głowa pacjenta w czasie napromieniania umieszczona w systemie stabiliza-
cji (D)
].
Tabela 1
Rozwój aparatury terapeutycznej dedykowanej do radiochirurgii oraz technik stosowanych w radiochirurgii
Rok
Autor
Aparat/technika
1951
Leksell
Opracowanie zasad radioterapii stereotaktycznej dla obrotowego aparatu Roentgena terapeutycznego
(„ortowoltaże”)
1954
Lawrence
Zastosowanie ciężkich cząstek do napromieniania pnia mózgu
1962
Kjellber
Zastosowanie protonoterapii dla napromieniania wewnątrzczaszkowego
1967
Leksell
Wprowadzenie GammaKnife
1970
Steiner
Zastosowanie GammaKniffe w leczeniu AVM
1980
Fabrikant
Zastosowanie jonów helu w napromienianiu AVM
1982
Betti/Columbo
Przystosowanie akceleratora liniowego do technik radioterapii stereotaktycznej
1984
Bunge
Pierwsza instalacja komercyjnego GammaKniffe
1986
Winston/Lutz
Akcelerator liniowy dedykowany do radioterapii stereotaktycznej z dedykowaną ramą do
unieruchomienia pacjenta
1991
Friedman
Akcelerator liniowy wysokiej precyzji dedykowany do radioterapii stereotaktycznej
1994
Adler
Pierwszy zabieg wykonany przy pomocy urządzenia CyberKniffe
1997
Krispel
Obrotowa bomba kobaltowa dedykowana do radioterapii stereotaktycznej
ok. 1999
Techniki dynamiczne z modulacją intensywności wiązki (IMRT) zastosowane do radioterapii
stereotaktycznej
ok. 2006
Obrotowe techniki dynamiczne z modulacją intensywności wiązki (VMAT) zastosowane do radioterapii
stereotaktycznej
ok. 2010
Radioterapia stereotaktyczna sterowana obrazem
podczas gdy w tamtych latach akceleratory wyposażone były
w kolimatory wielolistkowe o szerokości „listków” rzędu 10 mm,
co było wartością zbyt dużą do zastosowań radiochirurgicznych.
Pamiętajmy, że napromieniane zmiany nowotworowe są rzędu
