vol. 4 4/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
232
radioterapia
\
radiotherapy
artykuł naukowy
\
scientific paper
dawka promieniowania. Z rysunku 3 wynika, że aby zmniejszyć
wartość półcienia, należy zmniejszyć odległości kolimatora od
napromienianej powierzchni, w szczególnym przypadku moż-
na umieścić kolimator na powierzchni fantomu pomiarowego.
Należy pamiętać, że w wyniku oddziaływania promieniowania
fotonowego z kolimatorem, powstaje promieniowanie hamo-
wania. Jest to promieniowanie o małej energii, którego względ-
na skuteczność biologiczna jest duża. Jeżeli kolimator znajduje
się w pewnej odległości od powierzchni fantomu, to jest ono
pochłaniane w warstwie powietrza, która znajduje się pomiędzy
kolimatorem a napromienianą powierzchnią. Jeżeli kolimator
znajdowałby się bezpośrednio na powierzchni skóry pacjenta,
wówczas skóra otrzymałaby dodatkową dawkę promieniowania
pochodzącą od promieniowania hamowania [11].
Dodatkowo, im mniejsza odległość kolimatora od powierzchni
skóry pacjenta, tym trudniej wybrać kąty wejścia wiązki, ze wzglę-
du na możliwość kolizji głowicy aparatu terapeutycznego z pacjen-
tem. Producenci sprzętu proponują różne rozwiązania, aby zmini-
malizować półcień wiązki, nie zmniejszając przy tym możliwości
ustawienia geometrii wiązek promieniowania. Wielkość półcienia
wiązki jest szczególnie ważna w radiochirurgicznym napromienia-
niu, ponieważ zazwyczaj leczone są bardzomałe zmiany nowotwo-
rowe położone w bliskim sąsiedztwie zdrowych tkanek krytycz-
nych. Zależy nam zatem na szybkim spadku dawki promieniowania
poza polemwiązki terapeutycznej. Wradiochirurgii czę-
sto stosowane są „tubusy” (Rys. 3B), które powodują, że
półcień wiązki jest bardzo mały.
Urządzenia unieruchamiania
chorych
Jednym z pierwszych systemów unieruchamiania
chorego w czasie radioterapii stereotaktycznej była
rama stereotaktyczna [6]. Była ona dedykowana
do napromieniania zmian nowotworowych (ale nie
tylko) umiejscowionych w mózgu pacjenta. Jest do
pierścień z kilkoma śrubami, który na czas zabiegu
przykręcany był do czaszki pacjenta. Następnie cały
systemmocowano do stołu terapeutycznego (Fot. 3).
Tak ułożony pacjent na stole terapeutycznym nie był
w stanie zmienić swojej pozycji w stosunku do zapla-
nowanej, co pozwalało na zachowanie wysokiej pre-
cyzji leczenia. Jednak z punktu widzenia komfortu
pacjenta, tego typu rozwiązanie nie było optymalne.
Pacjent w czasie wszystkich procedur przygotowania
do zabiegu i w czasie zabiegu musiał mieć to urządze-
nie założone na głowie. Powodowało to duży dyskom-
fort oraz było to rozwiązanie kłopotliwe z punktu wi-
dzenia organizacji pracy. Jeżeli stosuje się ten system
unieruchamiania chorego, wszystkie procedury przy-
gotowania do zabiegu radiochirurgii muszą być wyko-
nane w tym samym dniu. Trudno wyobrazić sobie, aby
pacjent spędził noc z ramą stereotaktyczną na głowie.
Ponadto, jeżeli chcielibyśmy napromieniać więcej niż
jednego chorego, potrzebowalibyśmy kolejne ramy
stereotaktyczne. Do każdego seansu napromieniania
pacjent musiałby być przygotowany od początku.
Wraz z rozwojem technologii pojawiły się dedykowa-
ne do stereotaksji maski termoplastyczne ze specjalny-
mi systemami mocowania do stołu terapeutycznego
(Fot. 3B, 3D), które są niemniej precyzyjne niż rama ste-
reotaktyczna, a zapewniają większy komfort pacjenta.
Maski termoplastyczne są jednorazowego użytku, ale
system mocowania jest jeden, adaptowany dla każde-
go pacjenta indywidualnie. System jest dedykowany
A
B
Fantom pomiarowy
kolimator
kolimator
Źródło promieniowania
Wymiar wiązki
Wielkość ,
Która determinuje
półcień wiązki
Odległość:
kolimator –
fantom
Grubość warstwy
pochłaniającej
Oś wiązki promieniowania
Rys. 3
Kolimatory zainstalowane w głowicy aparatu terapeutycznego ograniczają wymiar wiązki promieniowania. Mniej-
sza odległość to mniejszy półcień wiązki, czyli szybszy spadek dawki poza „świetlnym” wymiarem pola (A). Kolimatory
kołowe (B), mocowane do głowicy akceleratora, w tym przypadku CyberKnife, zmniejszają półcień wiązki.
A
B
C
D
Fot. 3
Rama stereotaktyczna (A) przykręcana śrubami do czaszki pacjenta, następnie mocowana do stołu terapeutycznego
(C). Obecnie powszechnie stosowanym systemem unieruchomienia, nie mniej precyzyjnym, jest maska termoplastyczna
wraz z systemem mocowania do stołu terapeutycznego (B, D) [12].
