vol. 4 4/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
226
artykuł naukowy
\
scientific paper
brachyterapia
\
brachytherapy
leczenia w technice dwuwymiarowej - 2D, jak i trójwymiarowej
- 3D. Trójwymiarowe planowanie leczenia opiera się na obrazach
topograficznych pacjenta - sekwencji przekrojów pacjenta z wy-
korzystaniem tomografii komputerowej (TK), rezonansu ma-
gnetycznego (MRI) czy obrazów ultrasonograficznych (USG). Na
podstawie tych obrazów definiowany jest target oraz narządy
krytyczne, rekonstruowane są aplikatory, a następnie obliczany
przestrzenny rozkład dawki.
Ze względu na konieczność zapewnienia bezwzględnej popraw-
ności i powtarzalności obliczeń system planowania leczenia powi-
nien być objęty kontrolą jakości. Właściwa kontrola powinna za-
gwarantować możliwość wykonania optymalnego planu leczenia
z wykluczeniem błędów wynikających z nieprawidłowo zdefinio-
wanych danych w TPS. Użycie nieprawidłowo wprowadzonych da-
nych skutkuje błędami w obliczeniach i napromienianiu pacjenta.
Równie ważnym zagadnieniem jest właściwe zrozumienie i umie-
jętne stosowanie dostępnych w TPS funkcji czy algorytmów.
Dla każdego etapu radioterapii istnieje szereg regulacji praw-
nych, które mają na celu głównie poprawę jakości i bezpieczeń-
stwa. Opublikowano kilka raportówdedykowanych zapewnieniu
jakości w radioterapii, w tym również poświęconych systemom
planowania leczenia [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]. Z racji konieczności
zwrócenia szczególnej uwagi na kontrolę systemów planowania
leczenia każdy z tych raportów określa zalecenia i wymagania
dotyczące wprowadzania do klinicznego użytku nowych syste-
mów planowania leczenia oraz systematycznego kontrolowania
używanych systemów planowania leczenia.
Jednym z nich jest Protokół Międzynarodowej Agencji Ener-
gii Atomowej IAEA-TECDOC-1540 [2], skierowany do producen-
tów systemów planowania leczenia TPS (Treatment Planning
System) oraz ich użytkowników. Wprowadza obowiązek wyko-
nywania testów systemów planowania leczenia zarówno przez
producenta, jak i okresowych testów przeprowadzanych przez
użytkownika. Określa również wymagania wobec oprogra-
mowania TPS. Kolejnym rekomendowanym dokumentem jest
raport IAEA No. 430 [4], będący obszernym zbiorem instrukcji
postępowania i zaleceń zapewniających wysoką jakość terapii
promieniowaniem jonizującym.
Również Raport 14 wydany w 2005 r. przez the Netherlands
Commission on Radiation Dosimetry [6] dedykowany jest kon-
troli trójwymiarowych systemów planowania leczenia stosowa-
nych w radioterapii. Stanowi praktyczne uzupełnienie Raportu
AAPM TG43 [1]. Jest to praktyczny zbiór rekomendowanych te-
stów wykonywanych w ramach QA TPS.
Oprócz międzynarodowych raportów i wytycznych dotyczą-
cych kontroli jakości w terapii stosującej promieniowanie jonizu-
jące istnieją także polskie dokumenty dotyczące rozpatrywanego
zagadnienia. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie warun-
ków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla
wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej [10] stanowi zbiór re-
gulacji prawnych dotyczących zasad i warunków stosowania pro-
mieniowania jonizującego dla celów medycznych. W dokumencie
zamieszczono informacje o konieczności wykonywania odbioru
technicznego nowego sprzętu terapeutycznego, przeprowa-
dzeniu pełnej oceny fizycznych parametrów technicznych oraz
testów funkcjonowania wszystkich zintegrowanych elementów.
Obliguje do wykonywania okresowych przeglądów technicznych
i dozymetrycznych. Przepisy odnoszące się do brachyterapii doty-
czą kontroli parametrów aparatury wykorzystywanej do tej me-
tody leczenia (z rozróżnieniembrachyterapii LDR, MDR oraz HDR)
i są one szczegółowo przedstawione. Dokument podnosi również
kwestię bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego.
Omawiane Rozporządzenie MZ przedstawia zalecenia dotyczące
kontroli systemów planowania leczenia w teleterapii, jednak nie
porusza kwestii brachyterapii.
Opublikowane w 2014 r. Zalecenia Polskiego Towarzystwa
Fizyki Medycznej dotyczące kontroli systemów planowania
leczenia w radioterapii z wykorzystaniem wiązek fotonowych
i elektronowych [7] stanowią bardzo ważny dokument, długo
oczekiwany w polskim środowisku fizyków medycznych. Do-
kument określa szczegółowo minimalny zakres i częstotliwość
testów jakościowych i ilościowych, jakie należy wykonać po in-
stalacji i oddaniu do użytku oraz w trakcie eksploatacji systemu
planowania leczenia stosowanego w teleterapii. Przedstawia
również sugerowane poziomy tolerancji i progi reagowania.
Zagadnienie kontroli jakości w brachyterapii, w tym syste-
mów planowania leczenia, jest szczegółowo przedstawione
w Raporcie 13 Quality Control in Brachytherapy, Current prac-
tice and minimum requirements. wydanym w 2000 r. przez
the Netherlands Commission on Radiation Dosimetry [8] oraz
w dokumencie ESTRO Booklet No. 8: A practical guide to quality
control of brachytherapy equipment. wydanym w 2004 r. przez
European Society of Therapeutic Radiation Oncology [9]. ESTRO
Booklet No. 8 [9] szczegółowo opisuje zagadnienia brachyterapii
uwzględniając między innymi techniki brachyterapii, stosowane
radioizotopy, systemy ładowania źródła, aplikatory. Porusza
również kwestię ochrony radiologicznej, procedur awaryjnych
czy zalecanych szkoleń. Jest to jeden z niewielu dokumentów
obszernie opisujących kwestię kontroli systemów planowania
leczenia w brachyterapii. Podkreśla również konieczność prze-
prowadzania okresowych weryfikacji aplikatorów stosowanych
w tej metodzie leczenia.
Materiały i metody
Na podstawie opublikowanych raportów dedykowanych zapew-
nieniu jakości w radioterapii określono częstotliwość kontroli
oraz niezbędne elementy systemu planowania leczenia podle-
gające okresowej kontroli. Weryfikację należy przeprowadzić
po
instalacji nowego systemu planowania leczenia, po instalacji
nowszej wersji TPS, po awariach TPS (w zakresie odpowiednich
testów). Raporty rekomendują, aby pełna kontrola przeprowa-
dzana była również raz w roku.
W oparciu o zalecenia głównie ESTRO Booklet No 8. kontrola
systemu planowania leczenia w brachyterapii przeprowadzana
przez użytkownika powinna obejmować następujące testy:
