Inżynier i Fizyk Medyczny 5/2015 vol. 4
281
radioterapia
/
radiotherapy
artykuł naukowy
/
scientific paper
Dane dla diod fotonowych (ekranowanych) zamieszczone
w tabeli 2 pokazują, że nie ma dla nich efektu zmiany czułości
z wielkością pola (czynniki korekcyjne są wyłącznie mniejsze
od jedności, także dla większych pól – dane nieprzedstawione
w tabeli [3]). Tym samym znacznie wyraźniej ujawnia się nie-
kompensowany niczym efekt zaburzenia strumienia w obszarze
nierównowagi elektronowej. W porównaniu z diodami nieekra-
nowanymi poprawki znacznie bardziej odbiegają od jedności,
co obniża wartość tego detektora w dozymetrii małych pól.
Ponownie dioda IBA PFD dla pola 0,5 x 0,5 ma wyższy czynnik
korekcyjny niż diody PTW ze względu na silniejszy efekt uśred-
niania sygnału.
Tabela 2
Czynniki korekcyjne do pomiarów wydajności w małych polach w wiązce
X 6 MV, dla diod fotonowych (ekranowanych). W ostatnimwierszu podano odnośniki
do prac, z których pochodzą cytowane dane.
detektor
PTW60016
PTW60016
IBA PFD
akcelerator
Varian Clinac iX Varian Clinac 2100
+ mikroMLC
Varian Clinac iX
2 x 2
0,996
0,993 (2,4 x 2,4)
0,983
1 x 1
0,956
0,976 (1,2 x 1,2)
0,951
0,5 x 0,5
0,910
0,927 (0,6 x 0,6)
0,947
praca
[3]
[4]
[3]
Dodatkowo, warte zainteresowana są wnioski podane w pra-
cy
Francescon
[5]. Po pierwsze, symulacje wpływu niewielkich
zmian energii na wartości czynników korekcyjnych pokazują,
że efekt jest zaniedbywalny (symulowano zmiany w zakresie
TPR
20,10
= 0,68 ± 0,01). Po drugie obliczenia wykonane dla dwóch
akceleratorów: Synergy (Elekta) i Primus (Siemens), w granicach
niepewności symulacji Monte Carlo są takie same. Wartości
czynników korekcyjnych dla akceleratorów firmy Varian, jakie
znajdujemy w innych pracach, są także bardzo bliskie tych war-
tości (tabela 1). Sugeruje to brak istotnego wpływu typu akcele-
ratora (widma promieniowania i rozmiary źródła promieniowa-
nia) na wartości niezbędnych korekcji. Po trzecie wpływ zmian
szerokości połówkowej pierwotnego źródła elektronowego
na wartości czynników korekcyjnych dla detektorów półprze-
wodnikowych jest bardzo nieznaczny. To ostatnie stwierdzenie
wymaga komentarza. Wcześniejsze doniesienia w literaturze
[6] sugerowały, że wpływ szerokości połówkowej pierwotnego
źródła elektronowego na wyznaczane wartości czynników ko-
rekcyjnych może być bardzo istotny. Zarazem wiadomo jest, że
poszczególne akceleratory nawet tego samego typu mogą się
dość istotnie różnić wartością szerokości źródła. Wynikał stąd
wniosek, że trudno jest podać jednoznacznie wartości niezbęd-
nych korekcji, bez precyzyjnej znajomości tego trudnego do wy-
znaczenia parametru. Obecne symulacje Monte Carlo
potwier-
dzają istotny wpływ szerokości połówkowej źródła na korekcje
w przypadku pomiarów komorami jonizacyjnymi (typu
Pin Point
)
i bardzo umiarkowany wpływ w przypadku detektorów półprze-
wodnikowych. Wniosek ten dodatkowo obniża wartość komór
jonizacyjnych w dozymetrii małych pól. Aktualne pozostaje więc
stwierdzenie, że komory typu
Pin Point
mogą być wiarygodnie
stosowane jedynie do pól o wielkości nie mniejszej niż 2 x 2.
Podsumowanie
W niniejszym tekście uzupełniono informacje dotyczące istot-
nego z punktu widzenia coraz częściej stosowanych technik le-
czenia – dozymetrii dla tzw. małych pól. Wyjaśniono, na czym
polega trudność wykonania wiarygodnego pomiaru dla takich
pól, ze szczególnym uwzględnieniem detektorów półprzewod-
nikowych. Jakkolwiek nie ma jednego idealnego detektora pół-
przewodnikowego, to jednak dla diody elektronowej (nieekra-
nowanej) czynniki korekcyjne są najbliższe jedności. Efekt ten
jest osiągany dzięki temu, że poszczególne zaburzenia kompen-
sują się w sposób możliwie najpełniejszy. Jednocześnie poda-
wane dla nich w literaturze dane na temat wartości czynników
korekcyjnych są bardzo spójne. Wiemy, że są one słabo zależne
od zmian energii, zbliżone dla różnych typów akceleratorów,
w końcu nie zależą od szerokości połówkowej pierwotnego źró-
dła elektronów. To wszystko sprawia, że możemy bezpiecznie
stosować wartości czynników korekcyjnych podane w literatu-
rze dla potrzeb pomiarów w naszych wiązkach.
Należy podkreślić, że wszystkie wartości czynników korekcyj-
nych podawane są w stosunku do pola referencyjnego 10 x 10.
Zmienia to stosowane do niedawna zalecenie, aby wydajności
małych pól mierzyć w stosunku do pola mniejszego niż refe-
rencyjne. Miało to na celu osłabienie wpływu efektu zależności
czułości od wielkości pola na mierzone wydajności. Obecnie,
wykonując pomiary wydajności małych pól, odnosimy je bezpo-
średnio do pola o wielkości 10 x 10.
Nie omówiono zagadnienia dozymetrii małych pól z zastoso-
waniem filmów Gafchromic. Detektor ten, ze względu na cały
szereg swoich cech, jest niezwykle obiecujący. Dozymetria ma-
łych pól z użyciem filmów Gafchromic będzie przedmiotem od-
rębnego doniesienia.
Literatura
1.
R. Dąbrowski:
Dozymetria małych pól fotonowych
, 1, 2012, 99-103.
2.
O.A. Sauer, J. Wilbert:
Measurement of output factors for small
photon beams,
Med.Phys., 34(6), 2007, 1983.
3.
H. Benmakhlouf, J. Sempau, P. Andreo:
Output correction fac-
tors for nine small field detectors in 6 MV radiation therapy photon
beams: A PENELOPE Monte Carlo study
, Med.Phys., 41(4), 2014,
041700-041701.
4.
C. Bassinet:
Small fields output factors measurements and correc-
tion factors determination for several detectors for a Cyber Knife
and linear accelerators equipped with microMLC and circular co-
nes
, Med.Phys., 40(7), 2013, 071725.
5.
P. Francescon, S. Cora, N. Satariano: Calculation of k(Q(c-
lin),Q(msr)) (f(clin),f(msr)) for several small detectors and for
two linear accelerators using Monte Carlo simulations, Med.
Phys., 38(12), 2011, 6513.
6.
P. Francescon, S. Cora, C. Cavedon:
Total scatter factors of small
beams: A multidetector and Monte Carlo study
, Med.Phys., 35(2),
2008, 504.
