Inżynier i Fizyk Medyczny 5/2015 vol. 4
303
ważne osobistości
/
VIPs
artykuł
/
article
jeśli sytuacja tego wymagała. Szkoliła w swoim paryskim labora-
torium polskich chemików i fizyków, przesyłała wskazówki do-
tyczące stosowania radu, prac pomiarowych, badań naukowych
i organizacji życia naukowego w Polsce, szczególnie gdy w 1922
roku została wiceprzewodniczącą Międzynarodowej Komisji
Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów.
Z jej inicjatywy przy Towarzystwie Naukowym Warszawskim
powstała w roku 1912 Pracownia Radiologiczna. Przybyła na
uroczystość otwarcia Pracowni Maria Curie wygłosiła odczyt
pt.
O radioaktywności i ciałach radioaktywnych
. Spotkanie miało
miejsce 25 października 1913 roku w Muzeum Przemysłu i Rol-
nictwa, w laboratoriach którego przed laty praktykowała i zgro-
madził elitę naukową i kulturalną ówczesnej Warszawy. Uroczy-
stość otwarcia Pracowni odbyła się 25 listopada 1913 roku.
Zatrudnieni w Pracowni fizycy i chemicy w większości praco-
wali wcześniej w laboratorium Pani Curie. Ich prace najczęściej
stanowiły kontynuację badań rozpoczętych w Paryżu (spektro-
skopia promieni beta, badanie prędkości elektronów w polu
magnetycznym, badanie radiolizy wody pod wpływem promie-
niowania beta, badania nad odrzutem atomu w wyniku emisji
cząstki alfa lub beta, działania chemiczne promieniowania alfa
i beta, pomiary stałych rozpadu, rozpraszanie neutronów przez
jądra atomowe).
Na bazie działalności tej Pracowni uczona podjęła wraz ze swo-
im asystentem
Janem Kazimierzem Danyszem starania o stwo-
rzenie w Warszawie „fabryki radu”, przerabiającej rudę rosyjską.
Danysz, Polak, asystent
początkowo Piotra,
potem Marii Curie,
bardzo przez obojga ceniony, był obywatelem francuskim. Po wy-
buchu wojny zaciągnął się ochotniczo do wojska i zginął w pobliżu
Roubaix już w listopadzie 1914 roku. Sprawa była dość zaawanso-
wana, zostały już nawet nawiązane kontakty z uczonymi rosyjski-
mi. Realizację przerwał wybuch I wojny światowej.
Maria Curie była oficjalnym kierownikiem Pracowni Radiolo-
gicznej w Warszawie do 1926 roku. Podarowała Pracowni 100
mg bromku radu i przekazała 1000 dolarów, które do jej dys-
pozycji zebrała w 1921 roku polonia amerykańska. W roku 1913
powierzyła stanowisko swego zastępcy Janowi Kazimierzowi
Danyszowi, a po jego śmierci Ludwikowi Wertensteinowi, który
w 1926 roku objął kierownictwo Pracowni, Maria została kierow-
nikiem honorowym. Pracownia ta działała do wybuchu II wojny
światowej.
Największym marzeniem Marii Curie było – jak sama mówiła
– powstanie Instytutu Radowego w Polsce. Doświadczenia wy-
niesione z działalności Instytutu Radowego w Paryżu, który nie
miał własnego szpitala, kazały jej myśleć o placówce o randze
centralnej instytucji państwowej kompleksowo realizującej pro-
gram prac badawczych i leczenia chorych. Działalność badawcza
była nieodzowna w jej mniemaniu, gdyż jak podkreślała:
Działal-
ność lecznicza w dziedzinie tak nowej wymaga koniecznie oparcia
na silnej podstawie, którą są fizyko-chemiczne studia nad nowymi
ciałami. Gdzie (…) nie ma (tego oparcia), teoria przybiera charakter
empiryzmu i rutyny, stosując bezkrytycznie popularne metody,
w których są nieraz zasadnicze błędy.
Jak wszystkie swoje marzenia, tak i to zaczęła Maria Skłodow-
ska-Curie wytrwale i konsekwentnie realizować. Już wkrótce po
uzyskaniu przez Polskę niepodległości podjęła wysiłki pozyska-
nia odpowiednich na ten cel funduszy. Apelowała do środowisk
polonijnych w Ameryce. Zwracała się o pomoc do Ignacego Pa-
derewskiego, sławnego wówczas polskiego pianisty, pytając,
czy zechciałby stworzyć w USA komitet, który zebrałby fundusze
na stworzenie Polskiego Instytutu Radowego. Angażowała do
tej pracy także swoją rodzinę w Polsce.
Na jej życzenie i pod jej honorowym przewodnictwem w 1921
roku powstała jednostka prawna – Towarzystwo Instytutu Rado-
wego, które zajęło się realizacją projektu.
W grudniu 1923 roku z okazji 25-lecia odkrycia radu, Polski
Komitet do Zwalczania Raka zwrócił się do społeczeństwa pol-
skiego z apelem o zebranie funduszy na „Dar Narodowy dla Ma-
rii Skłodowskiej-Curie”. Darem tym, jak napisano w odezwie, wi-
nien stać się Instytut Radowy imienia Marii Skłodowskiej-Curie.
W skład Komitetu Daru Narodowego, który powstał już w stycz-
niu 1924 roku weszły czołowe osobistości ze świata polityczne-
go, kulturalnego i naukowego kraju. Prezesem Komitetu został
ówczesny Prezydent Rzeczypospolitej i kolega Marii z czasów
studiów na Sorbonie – prof. Stanisław Wojciechowski.
Apel znalazł żywy oddźwięk w społeczeństwie. Napływające
składki i dotacje rządowe już wkrótce pozwoliły na rozpoczęcie
wstępnych prac budowlanych na parceli przy ul. Wawelskiej,
przekazanej przez Uniwersytet Warszawski. Uroczystość wmu-
rowania kamienia węgielnego odbyła się 7 czerwca 1925 roku.
Instytut zaprojektowano z rozmachem umożliwiającym jego
wieloletnie funkcjonowanie i możliwości dalszej rozbudowy.
Miał się on wstępnie składać z 4 pawilonów:
budynku klinicz-
nego, mieszczącego przychodnię, gabinety specjalistyczne
i oddziały szpitalne; pawilonu rentgenoterapii, fundowanego
wraz z wyposażeniem przez Narodowy Bank Polski; budynku ba-
dawczego, mieszczącego na wzór paryski pracownię biologicz-
ną i fizyczną oraz pawilonu preparatyki źródeł radioaktywnych,
połączonego z działem fizyki podziemnym tunelem, umożliwia-
jącym automatyczny transport tych źródeł. Przewidziano rezer-
wę dla Uniwersytetu Warszawskiego. Projekt był imponujący
i w skali założeń i w szczegółowej koncepcji. Klinika jednak nie
miała radu. Z największą pomocą przyszła wtedy amerykańska
dziennikarka – Maria Meloney zwana Missy, która już w 1921
roku pomogła Marii Curie zdobyć fundusze na zakup 1 g radu dla
Instytutu Paryskiego. Teraz w wyniku drugiej kampanii, w roku
1929 Maria otrzymała z rąk prezydenta Herberta Hoovera (któ-
rego poparcie dla tej akcji miało znaczenie decydujące) fundusze
zebrane przez kobiety amerykańskie i stowarzyszenia polonijne
na zakup drugiego grama radu. Tym razem dla Polski.
Zrozumiałe, że taka inwestycja, jak Instytut Radowy budziła
wielkie zainteresowanie różnych środowisk i osób, które wiązały
