vol. 6 3/2017 Inżynier i Fizyk Medyczny
146
artykuł
\
article
radioterapia
\
radiotherapy
z bolusem o grubości 0,5 cm i 1 cm. Pomiary wykonano w fan-
tomie stałym, używając detektora MOSFET i komory Marcusa
(Rys. 8).
Z powyższej tabeli widać, że dawka powierzchniowa maleje
ze wzrostem energii, rośnie wraz z wielkością pola i również zna-
cząco wzrasta z grubością bolusa. Dlatego jeżeli chcemy napro-
mienić wiązką fotonową obszar blisko powierzchni skóry, a na-
wet łącznie ze skórą (np. bliznę pooperacyjną), to korzystniej
jest użyć niższej energii promieniowania oraz zastosować bolus
o grubości np. 1 cm, który zapewni nam dawkę terapeutyczną
w całym obszarze targetu.
Przy doborze grubości bolusa ważnym czynnikiem jest również
jego plastyczność. Powinien on dobrze dopasowywać się do na-
promienianej powierzchni, aby mógł spełniać swoją funkcję.
Air gap
(przestrzeń powietrzna pomiędzy
bolusem a powierzchnią napromienianą)
Bolus nie zawsze dobrze przylega do powierzchni napromie-
nianej. Może być to wynikiem nieregularnej powierzchni ciała,
zmiany anatomii pacjenta w trakcie radioterapii (np. z powodu
utraty masy ciała lub zmniejszenia się masy samego guza), a tak-
że ze względu na ograniczoną plastyczność materiału, z które-
go wykonany jest bolus. Na rysunku 9a przedstawiony został
rozkład dawki otrzymany dla planu 3D dla pacjentki z rakiem
sromu, w którym bolus o grubości 1 cm wstawiony został w sys-
temie planowania leczenia. W kontroli z zastosowaniem wiązki
stożkowej – CBCT (Rys. 9b) widać natomiast, że fizyczny bolus
położony w trakcie sesji terapeutycznej nie odzwierciedla tego
wstawionego w systemie.
System planowania leczenia idealizuje kształt bolusa, nie
uwzględniając jego sztywności. W trakcie planowania leczenia
nie ma możliwości modelowania rzeczywistego ułożenia bolu-
sa na powierzchni ciała. Dlatego zalecane jest przygotowanie
dla pacjenta tomografii komputerowej do planowania leczenia
w ułożeniu terapeutycznym łącznie z położonym bolusem. War-
to również wykonać zdjęcie fotograficzne ułożenia bolusa na
ciele pacjenta i załączyć je do planu leczenia w wersji papierowej
lub elektronicznej w systemie zarządzania i weryfikacji. Dzięki
temu jego prawidłowe układanie w każdej sesji napromieniania
będzie łatwiejsze.
Przestrzeń powietrzna, która powstaje pomiędzy bolusem
a powierzchnią napromienianą (tzw. air gap) niekorzystnie wpły-
wa na rozkład dawki, co może skutkować podaniem niepełnej
Rys. 10
Rozkład dawki (> 95% dawki przepisanej) dla planu IMRT wykonanego dla
piersi lewej po mastektomii: a) system planowania leczenia (CT z bolusem); b) we-
ryfikacja CBCT w trakcie sesji terapeutycznej (nieprecyzyjna informacja o sposobie
ułożenia bolusa)
Źródło: [3].
Rys. 9
Przykład kliniczny niewłaściwego zastosowania bolusa: a) bolus wstawiony w systemie
planowania leczenia (SPL); b) fizycznie położony bolus w trakcie sesji terapeutycznej (weryfi-
kacja CBCT)
Źródło: [3].
