Inżynier i Fizyk Medyczny 3/2017 vol. 6
145
artykuł
/
article
radioterapia
/
radiotherapy
położona jest płytko pod powierzchnią skóry, obecność obszaru
narastania dawki może utrudniać podanie pełnej dawki terapeu-
tycznej w całej objętości tarczowej. Taką sytuację przedstawia
rysunek 4. Zaplanowany obszar do napromieniania (Panning Tar-
get Volume – PTV) rozciąga się od samej powierzchni ciała. Ze
względu na istnienie obszaru narastania dawki obszar PTV nie
otrzymuje pełnej dawki przepisanej przez lekarza – nie spełnia
międzynarodowych kryteriów jakości planów leczenia (Interna-
tional Commission on Radiation Units and Measurements: Pre-
scribing, Recording, and Reporting Photon Beam Therapy - Re-
port 50. Bethesda, MD: ICRU, 1993). W takim właśnie przypadku
można zastosować bolus, dodatkowy materiał o odpowiedniej
grubości, który przesunie obszar narastania dawki poza obszar
napromieniany, „umieszczając” PTV w obszarze terapeutycznym
(Rys. 5). Przykładowy rozkład dawki dla przypadku klinicznego
bez zastosowania bolusa i z bolusem przedstawia rysunek 6.
Grubość bolusa
Grubość bolusa powinna być taka, aby dawka minimalna na gra-
nicy pomiędzy obszarem PTV i tkanką skórną spełniała kryteria
określone w zleceniu lekarskim. W większości sytuacji klinicz-
nych wartość tej dawki nie powinna być mniejsza od 90% dawki
przepisanej. Osiągnięcie tego celu, poprzez zastosowanie bolusa
o odpowiedniej grubości, jest zależne od energii promieniowania
– im wyższa energia promieniowania, tym grubszy bolus. Wiel-
kość pola oraz kąt wejścia wiązki również wpływa na wielkość
dawki na powierzchni oraz w obszarze narastania dawki. Imwięk-
sze pole, tym wyższa dawka na powierzchni i szybsze narastanie
dawki wraz z głębokością. Na rysunku 7 przedstawiony został
build-up dla pojedynczej wiązki fotonowej o energii 6 MV zmie-
rzonej w fantomie stałym dla pól o wymiarach 8 x 8 cm
2
, 10 x 20
cm
2
wchodzących prostopadle do absorbenta oraz dodatkowo
dla pola 10 x 20 cm
2
, ale dla wiązki padającej pod kątem 60°.
Dawki na powierzchni stanowią: 14%, 21%, 32% dawki mak-
symalnej dla pól bez bolusa, odpowiednio dla pola: 8 x 8 cm
2
,
10 x 20 cm
2
i 10 x 20 cm
2
pod kątem 60°. Natomiast kiedy umiesz-
czono na powierzchni fantomu bolus o grubości 1 cm, dawka po-
wierzchniowa wzrosła odpowiednio do 98%, 99% i 100% dawki
przepisanej
.
Wynika z tego, że dawka powierzchniowa jest więk-
sza dla większych pól (większy udział kontaminacji elektrono-
wej) i dodatkowo wzrasta dla wiązki, która pada ukośnie. W tym
kontekście warto zauważyć, że wybór techniki napromieniania
może mieć również znaczenie. Niestety z dostępnej literatury
nie wynika jednoznacznie, która technika 3D-CRT czy też IMR-
T-Intensity Modulated Radiation Therapy daje wyższą dawkę na
skórę. S.H. Hsu w swojej pra-
cy stwierdził, że nie ma istot-
nych różnic pomiędzy IMRT
a 3D [8]. Natomiast Higgins
wywnioskował, że IMRT daje
jednak dawkę wyższą niż 3D
(IMRT – 82% dawki przepisa-
nej, 3D – 69%) [9]. Inny wynik
uzyskał Yokoyama. Podaje
on, że IMRT daje dawkę niż-
szą o ok. 10% dawki przepi-
sanej niż technika 3D [10].
W badaniu wykonanym
przez J.B. Chunga [11] zmie-
rzono procentową dawkę
powierzchniową dla wiązek
fotonowych o energii 6 MV
i 15 MV, dla różnych pól
i trzech opcji: bez bolusa oraz
Rys. 7
Build-up dla X6 MV z bolusem (1 cm) i bez bolusa dla różnych rozmiarów pola
Źródło: [7].
Rys. 8
Procentowa dawka powierzchniowa dla X6 MV i X15 MV dla różnych rozmiarów pól bez bolusa i z bolusem (0,5 cm i 1 cm)
Źródło: [11].
