Inżynier i Fizyk Medyczny 3/2017 vol. 6
149
artykuł
/
article
radioterapia
/
radiotherapy
fantomu antropomorficznego obszaru
głowy i szyi planem IMRT (5 wiązek, ener-
gia X6 MV). Plan realizowano z przerwą od
0 do 5 cm, wykorzystując bolus o grubości
1 cm. Pomiary dokonano filmami Gafchro-
mic EBT w czterech miejscach (Rys. 16).
Z wykresu można zaobserwować, że
dawka powierzchniowa maleje wraz ze
wzrostem odległości bolusa od skóry,
nawet o 20-28% przy przerwie 5 cm. Przy
przestrzeni wynoszącej 2 cm różnica wy-
nosi około 10%, natomiast dla przerwy
1 cm około 5-8%.
Praca J.M. Mahdaviego [13] przedsta-
wia wpływ przestrzeni powietrznej na
dawkę powierzchniową przy zastoso-
waniu techniki Volumetric Modulated
Arc Therapy (VMAT). Obszar PTV, który
stanowił część wspólną ze „skórą”, przy-
kryty został bolusem, który następnie
sztucznie odsuwano od powierzchni na
zadaną odległość, wytwarzając prze-
rwę powietrzną (Rys. 17). Analizowano,
jak bardzo zmniejszy się dawka w PTV
w zależności od odległości bolusa od po-
wierzchni fantomu.
Pomiary wykonano filmami Gafchromic
EBT dla planów składających się z jednego
pełnego łuku i bolusa o grubości 3 mm i 5
mm oraz dla planu składającego się z dwóch półłuków i bolusa
o grubości 3 mm. Przestrzeń powietrzna wynosiła odpowiednio
0, 5, 10, 15 mm. Wykres z wynikami przedstawia rysunek 18.
W sytuacji, gdy bolus przylegał ściśle do powierzchni fanto-
mu, dawki w objętości tarczowej wynosiły odpowiednio 95,4%
i 95,3% dawki przepisanej (2 Gy) dla planu z 1 pełnym łukiem
i z bolusem o grubości 3 mm i 5 mm oraz 90,7% dla dwóch pół-
łuków z bolusem o grubości 3 mm. Przy przerwie pod bolusem
wynoszącej 5 mm dawka minimalna w PTV zmalała odpowiednio
do 86,8%, 86,2% i 87,5% dla poszczególnych planów. Zatem już
przy niewielkiej przerwie różnica w dawce sięga do 9%. Im ta
przestrzeń powietrzna jest większa, tym bardziej zmniejsza się
dawka w targecie. Z wykresu można odczytać, że dla przerwy
wynoszącej 10 mm dawka na powierzchni zmniejsza się do 80%-
83%, a dla 15 mm przestrzeni około 75% dawki przepisanej.
Podsumowanie
Bolusy w pewnych szczególnych sytuacjach są niezbędnym
elementem dobrego przygotowania leczenia. Istotne jest
wybranie odpowiedniego materiału bolusa i staranne jego
przygotowanie.
Dawka powierzchniowa rośnie wraz z grubością bolusa i wiel-
kością pola, a maleje ze wzrostem energii promieniowania.
Zatem jeżeli chcemy napromienić zmianę nowotworową łącznie
ze skórą (D
surf
> 95%), należy zastosować bolus o grubości rzędu
1 cm i wiązkę o niskiej energii promieniowania, np. 6 MV.
Odtworzenie ułożenia bolusa zaprojektowanego w systemie
planowania leczenia w wielu przypadkach jest trudne, dlatego
zasadnym jest wykonywanie badania tomografii komputerowej
do planowania leczenia łącznie z wybranym już bolusem umiesz-
czonym na ciele pacjenta. Dobrym rozwiązaniem jest również
wykonanie i dołączenie do dokumentacji zdjęcia przedstawia-
jącego jego ułożenie. Ułatwia to prawidłowe układanie bolusa
oraz pozwala uniknąć błędów wynikających z jego nieprecyzyj-
nego opisu w planie leczenia.
Przestrzeń powietrzna (air gap) pomiędzy bolusem a po-
wierzchnią napromieniania znacząco zmniejsza dawkę na skórze
dla małych pól i wiązek padających pod kątem. W związku z tym
należy unikać przestrzeni powietrznych pod bolusami, szczegól-
nie przy napromienianiu małych zmian, w planach z wiązkami
skośnymi oraz w planach realizowanych technikami dynamiczny-
mi. Jeżeli istnieje taka możliwość, ułożenie i przyleganie bolusa
należy sprawdzić przy użyciu tomografii wiązką stożkową.
Przykłady poprawnego i ciekawego dopasowania bolusa do
powierzchni napromienianej dla różnych lokalizacji wraz z roz-
kładami dawki z sytemu planowania leczenia (Eclipse firmy Va-
rian) przedstawiają zdjęcia poniżej.
Rys. 17
a) Położenie PTV w fantomie głowy i szyi Alderson; b) maski unieruchamiające z różną odległością bolusa
Źródło: [13].
Rys. 18
Dawka powierzchniowa dla trzech różnych planów wykonanych techniką VMAT w zależności od różnej
odległości bolusa od powierzchni fantomu
Źródło: [13].
