Inżynier i Fizyk Medyczny 6/2014 vol. 3
321
artykuł
/
article
radioterapia
/
radiotherapy
(np. endoprotezy, amalgamatowe wypełnienia stomatologiczne,
mosty stomatologiczne itp.)
Warto zauważyć, że detektory wykorzystywane w trakcie
tworzenia obrazów MVCT mogą być stosowane również do we-
ryfikacji oraz rekonstrukcji aktualnie dostarczonych dawek na
obrazach MVCT.
Przygotowanie do leczenia
Przygotowanie do leczenia na HT jest bardzo zbliżone do klasycz-
nego procesu planowania wykonywanego przed rozpoczęciem
terapii na konwencjonalnych akceleratorach liniowych. Jedyną
różnicą jest to, że nie ma potrzeby wykorzystania symulatora
RTG, czy też wirtualnej symulacji TK. Weryfikacja MVCT wykona-
na bezpośrednio na HT, dzięki trójwymiarowej rekonstrukcji ob-
razów, dostarcza więcej informacji na temat lokalizacji struktur
kostnych i tkanek miękkich niż użycie klasycznego symulatora
RTG i jest porównywalna z wirtualną symulacją. Ponadto niwe-
luje ona błędy systematyczne, wynikające z wykonywania proce-
dur weryfikacji, a następnie napromieniania na dwóch różnych
urządzeniach (symulator RTG i akcelerator, tomograf CT [wirtu-
alna symulacja] i akcelerator) [7-11].
Wszyscy pacjenci napromieniani na okolicę głowy i szyi unie-
ruchamiani są za pomocą 5-punktowych masek termoplastycz-
nych stabilizujących szyję, kark i ramiona. W przypadku pacjen-
tów z nowotworami mózgu stosowane są maski 3-punktowe.
W obu przypadkach w celu uzyskania optymalnej pozycji głowy
i szyi stosuje się karbonowe podstawki pod szyję, dopasowywa-
ne indywidualnie do krzywizny karku pacjenta. Maski mocowa-
ne są do karbonowej podstawki, która z kolei mocowana jest do
stołu terapeutycznego.
Większość pacjentów z chorobą zlokalizowaną w miednicy
leczona jest w pozycji na plecach. Najczęściej stosowanym unie-
ruchomieniem dla takiej pozycji terapeutycznej jest podstawka
typu Combifix™ (Civco Medical Solutions, Kalona, IA, USA) bez-
pośrednio stabilizująca kończyny dolne i pośrednio – miednicę.
Unieruchomienie to, redukując napięcie mięśni pośladkowych
i mięśni grzbietu, niweluje naturalną krzywiznę odcinka lędź-
wiowego kręgosłupa i prowadzi w konsekwencji do przylegania
całej powierzchni pleców do stołu terapeutycznego. Efektem
pośrednim stosowania tego unieruchomienia jest uzyskanie
większych odległości pomiędzy odbytnicą i gruczołem kroko-
wym niż w przypadku ułożenia naturalnego (bez podstawki). Je-
żeli ułożenie na plecach jest niemożliwe, pacjenci układani są na
brzuchu z wykorzystaniem podstawki brzusznej (Bellyboard
TM
,
Civco Medical Solutions, Kalona, IA, USA) stabilizującej miedni-
cę poprzez mechaniczne odciągnięcie i unierucho-
mienie brzucha w otworze podstawki. Dodatkowym
efektem zastosowania tego unieruchomienia jest
oddalenie jelit od obszaru napromieniania, np. narzą-
dów rodnych kobiety lub gruczołu krokowego. Inny-
mi unieruchomieniami stosowanymi w WCO są pod-
stawki płucne (Lungboard, Civco Medical Solutions,
Kalona, IA, USA) czy też piersiowe (Breastboard
TM
,
Civco Medical Solutions, Kalona, IA, USA) stabilizujące
ułożenie pacjenta i wpływające na zmianę trajektorii
ruchów oddechowych, redukując częściowo wychy-
lenia w osi pionowej. Często wykorzystywanym sta-
bilizatorem jest materac próżniowy, pozwalający na
odpowiednie wymodelowanie indywidualnej formy
terapeutycznej dla pacjenta. Unieruchomienia niestandardowe,
np. połączenie maski termoplastycznej z materacem lub pod-
stawką typu Combifix™, stosowane są dla rozległych zmian, jak
nowotwory wymagające napromieniania osi mózgowo-rdzenio-
wej czy mięsaki [8-11].
Po doborze odpowiedniego unieruchomienia pacjent pod-
dawany jest obrazowaniu na tomografie komputerowym
(Siemens Somatom Definition AS). Odległości pomiędzy prze-
krojami tomograficznymi uzależnione są od wielkości i zróżni-
cowania przestrzennego obszaru tarczowego i mogą wynosić
odpowiednio 2 mm, 3 mm lub 5 mm. Jeżeli jest to wskazane,
podawany zostaje środek cieniujący w celu lepszej wizualizacji
guza i/lub węzłów chłonnych. Środek cieniujący jest najczę-
ściej stosowany podczas obrazowania obszaru głowy i szyi.
Podaje się go po wykonaniu pierwszej serii przekrojów tomo-
graficznych. Najczęściej stosowany schemat to 100 ml kontra-
stu w przepływie 1,5 z opóźnieniem 100 sekund. Druga seria
przekrojów, ze środkiem cieniującym, wykonywana jest w tym
samym ułożeniu, co pierwsza seria po to, aby otrzymane obrazy
można było automatycznie nałożyć i efektywnie wykorzystać
podczas przygotowywania planu leczenia. Konieczność wy-
konania dwóch serii (z kontrastem i bez kontrastu) podykto-
wana jest tym, że środek cieniujący, polepszając widoczność
poszczególnych struktur anatomicznych, zmienia jednocześnie
wartości jednostek Hounsfielda (jH) dla pikseli tworzących
cyfrową reprezentację tych struktur na obrazie tomograficz-
nym. Poprawność procesu optymalizacji i obliczeń rozkładu
dawki zdeterminowana jest m.in. gęstościami elektronowymi
struktur anatomicznych. Gęstości elektronowe bezpośrednio
korelują ze skalą szarości obrazu tomograficznego wyrażoną
w jH. Dlatego też zmiana jH uzyskana w wyniku zastosowania
środka cieniującego prowadzi do błędnej interpretacji gęstości
elektronowych i w konsekwencji błędów podczas optymalizacji
Fot. 3
. Jakość obrazu kVCT vs MVCT
Źródło: Oobrazy pochodzą z Zakładu Radioterapii II, WCO.
kVCT
MVCT
