vol. 6 3/2017 Inżynier i Fizyk Medyczny
158
radiologia
\
radiology
artykuł naukowy
\
scientific paper
Wprowadzenie
Według raportu Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki [1] rocz-
na dawka efektywna otrzymana przez statystycznego miesz-
kańca Polski w roku 2015 wyniosła 3,31 mSv. Z tego 26% stano-
wiła dawka pochodząca od źródeł promieniowania stosowanych
w diagnostyce medycznej, a największy w tym udział miały ba-
dania rentgenowskie. Według danych przedstawionych w roku
2010 przez UNSCEAR (
United Nations Scientific Committee on the
Effects of Atomic Radiation
) badania rentgenowskie wykonywane
są 3,6·10
9
razy w ciągu roku [2]. W związku z tak dużą częstością
wykonywania badań rentgenowskich dawki otrzymywane przez
pacjentów podczas tych badań powinny być kontrolowane.
Z tego powodu Dyrektywa 2013/59 EURATOM nakłada na kraje
członkowskie Unii Europejskiej obowiązek „szacowania dawek
indywidualnych pochodzących z narażenia medycznego do ce-
lów radiodiagnostycznych i radiologii zabiegowej” [3]. Wszystkie
przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyj-
ne niezbędne do wykonania ww. Dyrektywy po-
winny być wprowadzone w krajach członkowskich
najpóźniej do dnia 6 lutego 2018 roku.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia
[4] oraz raportem IAEA nr 457 [5] do oceny dawek
indywidualnych otrzymywanych przez pacjen-
tów podczas badań rentgenowskich mogą służyć
następujące wielkości fizyczne: DAP (
Dose Area
Product
), dawka wejściowa oraz wejściowa daw-
ka powierzchniowa. W niniejszej pracy opisano
metodę pośredniego wyznaczania wejściowej
dawki powierzchniowej dla pacjentów poddawa-
nych badaniom radiograficznym oraz zaprezen-
towano przykładowe wartości wejściowej dawki
powierzchniowej wyznaczone dla pacjentów ba-
danych za pomocą aparatu rentgenowskiego z de-
tektorem obrazu typu ekran wzmacniający – film.
Metoda pośredniego wyznaczania
wejściowej dawki powierzchniowej
dla pacjentów poddawanych
badaniom radiograficznym
Zbieranie danych
Wyznaczenie wejściowej dawki powierzchniowej w radio-
grafii ogólnej wymaga w pierwszej kolejności uzyskania takich
danych, jak: parametry konkretnych ekspozycji wykonanych
pacjentom (tj.: wielkość ogniska lampy rentgenowskiej, rodzaj
dodatkowej filtracji ustawionej podczas ekspozycji, wartość wy-
sokiego napięcia, wartość obciążenia prądowo-czasowego, wy-
miary pola promieniowania X), a także grubość eksponowanej
części ciała pacjenta. Zgodnie z RozporządzeniemMinistra Zdro-
wia [4] wyżej wymienione dane powinny być zapisywane w do-
kumentacji medycznej pacjenta tak, aby można było odtworzyć
warunki badania i oszacować dawkę indywidualną. W przypadku
obrazów cyfrowych wszystkie wymienione wyżej dane, oprócz
grubości eksponowanej części ciała pacjenta, zawarte są rów-
nież w odpowiednich tagach obrazu zapisanego w formacie DI-
COM (
Digital Imaging and Communications in Medicine
), co zdecy-
dowanie ułatwia uzyskiwanie wymaganych danych.
Wykonanie niezbędnych pomiarów
parametrów fizycznych
Kerma w powietrzu:
K
i
Zgodnie z raportem IAEA [5] do wyznaczenia wejściowej daw-
ki powierzchniowej niezbędne jest wykonanie pomiarów dawki
wejściowej
K
i
(
incident air kerma
) w całym zakresie zebranych
wartości wysokiego napięcia i obciążenia prądowo-czasowego
zastosowanych podczas badań radiograficznych przy użyciu
danego aparatu rentgenowskiego. Pomiary
K
i
należy wykonać
przy użyciu detektorów promieniowania X wywzorcowanych
w zakresie energii promieniowania X i filtracji lampy rentgenow-
skiej stosowanych w radiografii. Dla danego aparatu rentgenow-
skiego w danej serii pomiarowej powierzchnię czynną detektora
promieniowania X powinno się umieszczać w stałej odległości
(
d
) od ogniska lampy rentgenowskiej – w celu uniknięcia pomy-
łek przy ostatecznym wyznaczaniu wartości wejściowej dawki
powierzchniowej dla poszczególnych pacjentów w serii po-
miarowej. Przykładowe zależności dotyczące pomiarów kermy
w powietrzu przeprowadzonych na aparacie rentgenowskim
z detektorem obrazu typu ekran wzmacniający – film, przedsta-
wiono na rysunku 1. Współczynniki nachylenia prostych opisują-
cych liniową zależność wartości kermy w powietrzu od wartości
obciążenia prądowo-czasowego rosną wraz ze wzrostem war-
tości wysokiego napięcia. Wartości ww. współczynników mają
zastosowanie tylko dla danego aparatu rentgenowskiego i tylko
w konkretnym momencie jego użytkowania.
Rys. 1
Wartość kermy w powietrzu (K
i
) w funkcji wartości obciążenia prądowo-czasowego dla różnych
wartości wysokiego napięcia (z zakresu zastosowanego klinicznie) – przykładowe wyniki
Źródło: Opracowanie własne.
