vol. 6 3/2017 Inżynier i Fizyk Medyczny
160
radiologia
\
radiology
artykuł naukowy
\
scientific paper
B
– (
Backscatter factor
) – współczynnik uwzględniający roz-
proszenie wsteczne promieniowania X od obiektu, w tym
przypadku za ośrodek rozpraszający można przyjąć wodę –
główny budulec ciała ludzkiego.
Wartość współczynnika
B
zależy od grubości warstwy pół-
chłonnej HVL (
Half Value Layer
), całkowitej filtracji oraz wymia-
rów pola promieniowania X.
W tabeli 1 umieszczono wartości współczynnika
B
dla wody
jako ośrodka rozpraszającego określone dla 21 typów wiązek
promieniowania X stosowanych w radiografii ogólnej dla od-
ległości ognisko lampy rentgenowskiej – powierzchnia skó-
ry wynoszącej 100 cm [5]. Dla odległości z zakresu od 50 cm
do 150 cm wartość współczynnika
B
różni się tylko od 2% do
3% względem wartości określonej na odległości 100 cm [5].
W związku z powyższym na potrzeby szacowania dawek indywi-
dualnych w radiografii można przyjąć, że wartości współczynni-
ka
B
przedstawione w tabeli 1 obowiązują dla odległości z za-
kresu od 50 cm do 150 cm [5].
Wprzypadku grubości warstwy półchłonnej innej niż zamiesz-
czona w Tabeli 1 wartość współczynnika
B
można oszacować,
stosując liniową interpolację z wartości sąsiadujących ujętych
w ww. tabeli.
Wymiary pola promieniowania X podane w tabeli 1 odnoszą
się do wymiarów pola promieniowania X na powierzchni skóry
pacjenta. W przypadku gdy wymiary pola wyświetlanego na
aparacie rentgenowskim nie są tożsame z wielkością pola pro-
mieniowania X na powierzchni skóry pacjenta, wówczas należy
dokonywać korekty na wymiary pola promieniowania X [5], ko-
rzystając z twierdzenia Talesa.
Zgodnie z raportem IAEA [5] za wartość współczynnika
B
dla
pól promieniowania X o wymiarach większych niż 250 mm
x 250 mmmożna przyjąć wartość współczynnika
B
określoną dla
pola promieniowania X o wymiarach 250 mm x 250 mm.
W przypadku pola o wymiarach prostokątnych raport IAEA
[5] zaleca wyznaczenie wielkości określonej jako „równoważnik
kwadratu” („
equivalent square
”) zgodnie z poniższą zależnością:
L =
L W
L W
equiv
2
( + )
⋅ ⋅
gdzie:
L
equiv
– długość boku pola promieniowania X odpowiadająca
boku kwadratowego pola promieniowania X [mm];
L
– wymiar pola promieniowania X w kierunku równoległym
do osi anoda – katoda, tj. długość boku pola promienio-
wania X [mm];
W
– wymiar pola promieniowania X w kierunku prostopa-
dłym do osi anoda – katoda, tj. szerokość pola promie-
niowania X [mm].
Znając
L
equiv
należy wyznaczyć z tabeli 1 wartość współczynni-
ka
B
tak jak dla pola kwadratowego o boku L
equiv
.
Porównanie wyznaczonych wartości
wejściowej dawki powierzchniowej
z poziomami referencyjnymi
Wyznaczone wartości wejściowych dawek powierzchniowych
dla poszczególnych typów badań nie powinny przekraczać war-
tości referencyjnych umieszczonych w załączniku nr 2 do Rozpo-
rządzenia Ministra Zdrowia [4]. Poziomy referencyjne dla każde-
go typu badania ustalono niezależnie dla dwóch grup pacjentów
– standardowego dorosłego pacjenta o wzroście 170 cm i wadze
70 kg (Tabela 2) oraz dla dzieci: niemowląt, noworodków i pa-
cjenta w wieku 5 lat (Tabela 3).
Poziomy referencyjne określone w ww. rozporządzeniu doty-
czą tylko wzmocnienia układu film – ekran wzmacniający o war-
tości 200. W przypadku wzmocnienia o wartości 400-600 poda-
ne poziomy referencyjne powinny być obniżone odpowiednio
od 2 do 3 razy [4]. Niestety podane poziomy referencyjne obo-
wiązują tylko w radiografii z detektorem typu ekran wzmacnia-
jący – film (tzw. radiografii analogowej), nie odnoszą się w ogóle
do radiografii cyfrowej coraz powszechniej stosowanej w Polsce
podczas badań radiograficznych.
Wyniki
Wtabeli 4 przedstawionowartości wejściowej dawki powierzch-
niowej wyznaczone dla dorosłych pacjentów, którym wykonano
badanie radiograficzne przy użyciu aparatu rentgenowskiego
Tabela 1
Wartość współczynnika B uwzględniającego rozproszenie wsteczne od wody dla 21 typów
wiązek promieniowania X dla trzech wymiarów pola dla odległości ognisko lampy rentgenowskiej – po-
wierzchnia skóry wynoszącej 100 cm
Wysokie
napięcie
[kV]
Całkowita filtracja
Wymiary pola
[mm xmm]
100 x100 200 x200 250 x250
HVL
(mm Al)
Współczynnik
B
50 2,5 mm Al
1,74
1,24
1,26
1,26
60 2,5 mm Al
2,08
1,28
1,31
1,31
70 2,5 mm Al
2,41
1,30
1,34
1,35
70 3,0 mm Al
2,64
1,32
1,36
1,36
70 3,0 mm Al + 0,1 mm Cu
3,96
1,38
1,45
1,46
80 2,5 mm Al
2,78
1,32
1,37
1,38
80 3,0 mm Al
3,04
1,34
1,39
1,40
80 3,0 mm Al + 0,1 mm Cu
4,55
1,40
1,48
1,49
90 2,5 mm Al
3,17
1,34
1,40
1,41
90 3,0 mm Al
3,45
1,35
1,42
1,42
90 3,0 mm Al + 0,1 mm Cu
5,12
1,41
1,50
1,51
100 2,5 mm Al
3,24
1,34
1,40
1,41
100 3,0 mm Al
3,88
1,36
1,44
1,45
100 3,0 mm Al + 0,1 mm Cu
5,65
1,41
1,51
1,53
110 2,5 mm Al
3,59
1,35
1,42
1,43
120 3,0 mm Al
4,73
1,37
1,46
1,48
120 3,0 mm Al + 0,1 mm Cu
6,62
1,41
1,53
1,54
130 2,5 mm Al
4,32
1,36
1,44
1,45
150 2,5 mm Al
4,79
1,36
1,45
1,46
150 3,0 mm Al
6,80
1,39
1,50
1,52
150 3,0 mm Al + 0,1 mm Cu
8,50
1,40
1,53
1,55
Źródło: [5].
odpowiednio stół aparatu rentgenowskiego lub tzw.
ścianka płucna [cm];
t
P
– grubość eksponowanej części ciała pacjenta, tj. od-
ległość między górną powierzchnią eksponowanej
części ciała pacjenta a powierzchnią, na której leży
lub przy której stoi pacjent poddany badaniu radio-
graficznemu [cm].
