Page 26 - IFM_201404 calość 300 dpi

vol. 3 4/2014 Inżynier i Fizyk Medyczny

184

artykuł

\

article

fizyka medyczna

\

medical physics

inżyniera po kierunkach: fizyka, fizyka techniczna, inżynieria bio-

medyczna, wykonująca pracę co najmniej przez okres jednego roku

w ciągu ostatnich 3 lat – zgodną z programem specjalizacji. W pro-

gramie specjalizacji 520 godzin szkolenia, z czego 200 godzin teorii

i 18 tygodni praktyki stażowej, przeznaczonych jest na teleterapię,

brachyterapię i medycynę nuklearną, natomiast na diagnostykę

60 godzin teorii i 4 tygodnie praktyki oraz 60 godzin teorii na wybra-

ne zagadnienia informatyki medycznej oraz statystyki. Z przedsta-

wionego podziału jasno widać, że czasu poświęconego na diagnosty-

kę jest zbyt mało, by przekazać nawet w części wiedzę, jaką powinny

dysponować osoby tworzące specyfikacje techniczne na potrzeby

danej jednostki, nadzorujące i wykonujące testy specjalistyczne dla

różnego rodzaju urządzeń radiologicznych, pracujących na rzecz

diagnostyki, ponieważ jest to obszerna dziedzina, a aparatura jest

bardzo zróżnicowana. Ponadto Rozporządzenie Ministra Zdrowia

definiujące testy eksploatacyjne nie określa testów dla cyfrowych

systemów rentgenowskich powszechnie stosowanych już od kilku

lat. Zgodnie z zapowiedziami takie uregulowania prawne zostaną

wprowadzone w najbliższym czasie, a to spowoduje znaczące zwięk-

szenie ilości wykonywanych, często skomplikowanych, pomiarów.

W programie specjalizacji przewidziano około 40 tematów zwią-

zanych z aparatami rentgenowskimi, tomografią komputerową, apa-

ratami PET, SPECT, ultrasonografią, rezonansem magnetycznym.

Jest to wystarczające w przypadku, gdy fizyk zajmował się przez

kilka lat pomiarami aparatury diagnostycznej i tylko porządkuje lub

pogłębia swoją wiedzę w tym obszarze tematycznym. Dla fizyka,

który pracował np. tylko w radioterapii i wiedzę o pomiarach w ren-

tgenodiagnostyce zdobywa od podstaw, jest to stanowczo za mało.

Specjalizacja z zakresu fizyki medycznej jest faktycznie i w domi-

nującym stopniu ukierunkowana na radioterapię. To oczywiste ze

względu na zatrudnienie fizyków wmedycynie, głównie radioterapii.

Specjalizacja trwa 3,5 roku i kończy się egzaminem specjalizacyjnym.

Jest mało prawdopodobne, aby fizyk pracujący w radioterapii, pla-

nujący leczenie w teleterapii i brachyterapii, wykonujący dozymetrię

w teleterapii i brachyterapii, miał jednocześnie w równej mierze

czas na aktualizację wiedzy i działania w diagnostyce oraz wykony-

wał wszystkie działania z równym zaangażowaniem. Dlatego w tak

szerokiej dziedzinie jak fizyka medyczna należałoby specjalizację

ukierunkować.

W krajach Unii Europejskiej również istnieją szkolenia przeprowa-

dzane na kształt naszej specjalizacji. Są to jednak kursy prowadzone

głównie przez wyższe uczelnie, a programy dla poszczególnych dzie-

dzin są zróżnicowane. Dla osób pracujących w radioterapii program

ukierunkowany jest na radioterapię, natomiast inne dziedziny są po-

traktowane skrótowo. Analogicznie stworzono programy dla innych

dziedzin – diagnostyka, medycyna nuklearna, ochrona radiologiczna.

Oprócz specjalizacji w krajach unijnych prowadzi się tzw. kursy przy-

pominające, które fizycy odbywają co kilka lat. Wynika to z koniecz-

ności aktualizacji wiedzy w stale rozwijających się dziedzinach.

Od 28 lat pracuję w charakterze fizyka medycznego i z wyjąt-

kiem fizyki nuklearnej pracowałam we wszystkich dziedzinach fizyki

medycznej. Wiem, że nie można porównać w żaden sposób pomia-

rów w radioterapii i rentgenodiagnostyce. Pomiary w radioterapii

dotyczą jednego, najwyżej trzech rodzajów akceleratorów, symula-

torów, tomografów (służących do planowania leczenia) lub apara-

tów do brachyterapii. W diagnostyce zróżnicowanie konstrukcyjne

aparatów do rentgenodiagnostyki ogólnej, aparatów zabiegowych,

aparatów mammograficznych, aparatów stomatologicznych, tomo-

grafów komputerowych jest ogromne i pomiary należy zawsze do-

stosować do konstrukcji. Ponadto obecne obrazowanie analogowe

zastępowane jest obrazowaniem cyfrowym o zróżnicowanych de-

tektorach obrazu. Fizyk/inżynier z trzyletnim stażem w pracy (w tym

1 rok w dziedzinie specjalizacji) po odbyciu 3,5 roku kształcenia spe-

cjalizacyjnego może samodzielnie podejmować decyzje, niejedno-

krotnie bardzo trudne do podjęcia dla osób z dwudziestoletnim sta-

żem pracy, dotyczące radioterapii, radiologii, medycyny nuklearnej.

Poza tym nie ma obowiązkowych kursów przypominających, dlatego

jego wiedza nie jest na bieżąco weryfikowana.

Dotychczas w Polsce wykształcono około 300 fizyków medycz-

nych i 2 inżynierów medycznych.

Obecnie na terenie naszego kraju działa około 19 000 aparatów

rentgenowskich. W 2012 roku na Dolnym Śląsku było ich około 1200,

w roku 2013 już około 1400; oznacza to ok. 15-procentowy wzrost

liczby aparatów w ciągu jednego roku. W związku z tym, jeżeli z du-

żym marginesem założymy, że liczba aparatów w całej Polsce do

2018 roku wzrośnie o 20%, otrzymamy liczbę około 21 000.

Przy obecnym stanie prawnym testy specjalistyczne po wygaśnię-

ciu certyfikatów KCOR będą mogły wykonywać tylko laboratoria po-

miarowe posiadające akredytację w tym zakresie. W Polsce istnieją

33 akredytowane laboratoria pomiarowe, które każdego roku prze-

chodzą audyt potwierdzający kompetencje pomiarowe.

Testy specjalistyczne wykonuje się dla aparatu raz w roku oraz po

każdej istotnej naprawie, jak np. wymiana lampy, wymiana genera-

tora. Licząc, że 500 aparatów ulegnie istotnej awarii, w Polsce rocz-

nie powinno zostać wykonanych 19 500 testów specjalistycznych.

Dla 33 jednostek akredytowanych jest to po 590 aparatów rocznie,

czyli mniej więcej 2-3 aparatów dziennie. Nie stanowi problemu

wykonanie testów specjalistycznych 2 aparatów stomatologicz-

nych punktowych. Natomiast jeżeli w jednym dniu miałoby zostać

skontrolowanych kilka aparatów mammograficznych, wówczas nie

można liczyć na rzetelność takich pomiarów. Aparatury przybywa,

a wymagania techniczne dla aparatury z obrazowaniem cyfrowym

dotychczas nie zostały opublikowane w polskim prawie. W związku

z tym firmy pomiarowe, mierząc aparat cyfrowy, często ograniczają

się do kontroli parametrów określających tylko pracę samego apara-

tu, pomijając parametry określające obrazowanie cyfrowe. Do tego

dochodzą kontrole monitorów i skanerów. Rozporządzenie Ministra

Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 roku w sprawie świadczeń gwaran-

towanych z zakresu programów zdrowotnych w pkt C odnoszącym

się do warunków realizacji świadczenia dotyczącego mammografii

z cyfrową pośrednią (CR) oraz bezpośrednią rejestracją obrazu pkt

3d zawiera następujące wymagania:

stała współpraca z pracownią

pomiarową lub fizykiem posiadającym uprawnienia do wykonywania

testów specjalistycznych

.

Dyrektywa Rady 2013/59/Euroatom z dnia 5 grudnia 2013 roku

ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony