Page 42 - IFM_201404 calość 300 dpi

vol. 3 4/2014 Inżynier i Fizyk Medyczny

200

radiologia

\

radiology

artykuł naukowy

\

scientific paper

Wstęp

Starzejące się społeczeństwo krajów rozwiniętych dotykają licz-

ne problemy zdrowotne. Jednym z nich jest choroba zwyrodnie-

niowa stawów (

osteoarthrosis

,

osteoarthritis

,

morbus degenerati-

vus articulorum

), która występuje u 12% ludności Europy i 60%

populacji po 65. roku życia. Patologia ta najczęściej dotyczy

kręgosłupa oraz stawów biodrowych (Fot. 1) i kolanowych [1, 2].

endoprotezy dotyczy głównie usytuowania panewki protezy

w kości miednicznej i trzpienia protezy w kanale szpikowym kości

udowej, stabilności protezy oraz zjawiska

by-pass transfer

, czyli

niefizjologicznego przenoszenia obciążeń do odcinka dystalne-

go kości udowej objawiające się zwiększeniem gęstości warstwy

korowej i jej pogrubieniem [6-8]. Ocena stanu po endoprotezo-

plastyce stawu biodrowego wymaga wykonania bardzo dobrej

jakości radiogramów. Zgodnie z filozofią optymalizacji w rentge-

nodiagnostyce należy dążyć do zapewnienia najwyższej wartości

diagnostycznej przy jak najniższej dawce promieniowania.

DAP (

Dose Area Product

) jest prostym i skutecznym sposobem

oceny narażenia na promieniowanie w rentgenodiagnostyce

konwencjonalnej. Może posłużyć do szacowania ryzyka działania

promieniowania rentgenowskiego na organizm ludzki (skutki sto-

chastyczne) [9]. Indeks ekspozycji EXI (

Exposure Index

) jest wskaźni-

kiem, dzięki któremu technik elektroradiologii uzyskuje informację

o szacunkowej wielkości ekspozycji wobrazowaniuwdanymzakre-

sie klinicznym. Indeks ekspozycji charakteryzuje dawkę detektora,

a nie dawkę powierzchniową (na skórze pacjenta) [10].

Exposure

Index

może być wskaźnikiem jakości wykonywanych radiogramów,

jednak należy pamiętać, że na jego wartość wpływa wiele zmien-

nych, np. współczynnik wypełnienia i ogniskowa kratki przeciwroz-

proszeniowej. Stosowanie kratki przeciwrozproszeniowej popra-

wia kontrast radiogramu – w radiologii cyfrowej stosunek sygnału

do szumu SNR (

Signal-to-Noise Ratio

) nawet o 40% [11].

Celem pracy było zbadanie, jak poszczególne elementy endo-

protezy wpływają na

Exposure Index

oraz dawkę wyrażoną jako

Dose Area Product

w zmiennych warunkach ekspozycji. Dodatko-

wo określono wpływ na wymienione powyżej wielkości zastoso-

wania kratki o ogniskowej f

(o)

= 180, zamiast kratki f

(o)

= 115 dedy-

kowanej do wykonywania zdjęć stawów biodrowych.

Materiał i metody

Przeanalizowano 108 radiogramów elementów endoprotezy

stawu biodrowego, tj. tytanowego trzpienia z głową (kobalt-

-chrom), panewki ceramicznej w metalowej czaszy oraz całej en-

doprotezy – złożenie wymienionych wcześniej elementów.

Warunki techniczne wykonanych ekspozycji:

Stałe:

a)

środkowa dominanta systemu AEC (

Automatic Exposure

Control

),

b)

odległość lampa RTG – detektor obrazu FFD (

Focus-Film

Distance

): 115 cm,

c)

kolimacja wiązki promieniowania: 20 cm x 30 cm (60 cm

2

),

d)

czułość detektora 400,

e)

bez filtracji dodatkowej.

Zmienne:

a)

napięcie prądu anodowego od 70 do 93 kV (skok co 1,5-3 kV),

b)

kratka przeciwrozproszeniowa f

(o)

= 115 i f

(o)

= 180 oraz bez

kratki.

Radiogramy wykonano aparatem RTG AXIOM FX Siemens

z detektorem płaskim a-Si (amorficzny krzem). Parametry DAP

Fot. 1

. Zdjęcie RTG porównawcze stawów biodrowych (

♀

, 73 lata). Zaawansowana

choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych. Radiogram wykonany w celu zakwa-

lifikowania do zabiegu endoprotezoplastyki.

Źródło: Materiał własny Zakładu Radiologii USK w Białymstoku.

Czynnikami ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawu biodro-

wego (

coxarthrosis

), oprócz zaawansowanego wieku, jest także:

płeć żeńska, czynniki genetyczne, nieprawidłowa biomechanika

stawu, nadwaga i ciężka praca fizyczna [3]. W przypadku znacz-

nego zaawansowania choroby i po wyczerpaniu możliwości

leczenia zachowawczego przeprowadza się zabieg endopro-

tezoplastyki [4]. W Polsce w 2013 roku wykonano 54 208 endo-

protezoplastyk stawowych, w tym 39 349 zabiegów w obrębie

stawu biodrowego [5].

Zarówno przed, jak i po zabiegu endoprotezoplastyki niezbęd-

ne jest wykonanie badań obrazowych. W ocenie koksartrozy

stawów biodrowych ma zastosowanie: klasyczne zdjęcie RTG, to-

mografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy i scyn-

tygrafia [4]. Najpopularniejszym badaniem przed wszczepieniem

i po wszczepieniu endoprotezy pozostaje klasyczne zdjęcie RTG

porównawcze stawów biodrowych. Standardowo rentgenodia-

gnostykę stawów biodrowych wykonuje się przed zabiegiem

operacyjnym w celu przeprowadzenia planowania leczenia ope-

racyjnego oraz bezpośrednio po zabiegu, a także co 3 miesiące

w pierwszym roku po operacji, a następnie co 12 miesięcy. Ze

wskazań klinicznych podany schemat badań obrazowych z zasto-

sowaniempromieniowania rentgenowskiegomoże zostać rozbu-

dowany o kolejne ekspozycje. Ocena radiogramu po implantacji