vol. 4 4/2015 Inżynier i Fizyk Medyczny
214
artykuł
\
article
kontrola jakości
\
quality control
Fot. 1
Przykładowy dawkomierz DS-04
W przeciwieństwie do dawkomierza indywidualnego, który
używany jest przez pracownika w godzinach pracy, dawkomie-
rze środowiskowe są zawieszone w stałym, ustalonym miejscu.
Wielkościami szacowanymi w dozymetrii środowiskowej są
kerma w powietrzu K
air
[mGy] lub przestrzenny równoważnik
dawki H*(10) [mSv].
Przy pomocy dawkomierza DS-04 możliwy jest pomiar dawek
w zakresie:
•
0,03 mGy – 1 Gy dla K
air
kerma w powietrzu;
•
0,03 mSv – 1 Sv dla przestrzennego równoważnika dawki [5].
Zalety i wady dozymetrii środowiskowej
Głównymi zaletami decydującymi o sukcesie dozymetrii śro-
dowiskowej jest wygoda użytkowania. Najczęściej dozymetr
środowiskowy zawieszany jest w jednym miejscu, wybranym
na początku okresu pomiarowego. Należy jednak pamiętać,
że uzyskany pomiar pozwala jedynie
oszacować narażenie dla
całej grupy personelu. W tym przypadku nie mamy możliwości
określenia dawek indywidualnych przypisanych poszczególnym
pracownikom. Nie bez znaczenia pozostaje więc kwestia bezpie-
czeństwa użytkownika i załagodzenie obaw społecznych.
Dawkomierze środowiskowe często znajdują zastosowanie
w pomiarach dawek dla ludzi przebywających w danym miejscu,
lecz niebędących zawodowo narażonymi na promieniowanie.
W tym wypadku zalecane jest zapewnienie kontroli stopnia nara-
żenia i może być ono prowadzone na podstawie pomiarów środo-
wiskowych. Dawkomierze środowiskowe używane są w tym celu
w recepcjach, poczekalniach czy sąsiedztwie miejsc, gdzie prowa-
dzona jest działalność związana z promieniowaniem jonizującym.
W przypadku potrzeby większej precyzji użycie samych de-
tektorów MCP-N umiejscowionych w odpowiednich fantomach
umożliwia badanie rozkładu dawek. Takie rozwiązanie może być
przydatne przy testach dla celów naukowych lub np. monito-
ringu poprawności osłon, systemów bezpieczeństwa. Stosując
odpowiednie fantomy i rozmieszczenie dawkomierzy zbadano
m.in. rozkłady dawek w gabinecie stomatologicznym, przy de-
fektoskopie czy przy ramieniu C [6].
Duża czułość dawkomierzy środowiskowych pozwala również
na pomiary bardzo niskich wartości i ich wahań nawet w ciągu
jednej doby [3]. Takie pomiary miały charakter eksperymental-
ny, pozwoliły m.in. na monitorowanie zmian w promieniowaniu
naturalnym w trakcie awarii w Fukushimie.
Zdecydowanie najważniejszą zaletą monitoringu środowiska
pracy ze względu na ideę ochrony radiologicznej jest możliwość
dopełnienia dozymetrii indywidualnej, również w sytuacji gdy po-
miar dawki indywidualnej jest niemożliwy lub niewystarczający
[1]. W tym przypadku należy pamiętać o prawidłowym wyborze
miejsca pomiaru. Umieszczenie dawkomierza np. zbyt blisko lam-
py RTG, podczas gdy personel wyzwala ekspozycje z odpowiednio
zabezpieczonej sterowni, może skutkować rejestracją zawyżonych
dawek, z drugiej strony pomiar powinien być zachowawczy. Zakwa-
lifikowaniepracownikówdokategoriiB iograniczeniesięwyłącznie
do monitoringu środowiska pracy jako jedynej formy kontroli na-
rażenia przy wysokich dawkach może być poddane w wątpliwość.
Zagubienie dawkomierza środowiskowego użytkowanego bez
wsparcia dawkomierzy indywidualnych skutkuje również brakiem
informacji o narażeniu w danym okresie dla całego personelu.
Ocena narażenia
Na rysunku 1 przedstawiono procentowy udział liczby dokony-
wanych odczytów środowiskowych dla poszczególnych grup za-
wodowo narażonych na promieniowanie jonizujące sporządzo-
nych na podstawie danych Laboratorium w latach 2011-2015.
Największą grupą instytucji korzystającą z dozymetrii środo-
wiskowej – 53% liczby odczytów – jest stomatologia. Następny-
mi grupami, co do liczebności punktów pomiarowych, są zakłady
radiologii (głównie aparaty ogólnodiagnostyczne RTG, densy-
tometry, mammografia), stanowiąc blisko 16% odczytów oraz
jednostki przemysłowe – około 14% odczytów (m.in. defekto-
skopia, branża energetyczna, spożywcza, np. linie produkcyjne).
Dawkomierze środowiskowe wybierane są również przez
jednostki korzystające z promieniowania jonizującego do prze-
świetlania bagaży czy innych punktów kontroli osobistej (straż
Rys. 1
Procentowy udział poszczególnych grup zawodowo narażonych na promie-
niowanie w odczytach środowiskowych
